Architekci i urbaniści coraz częściej sięgają po koncepcję miasta 15-minutowego – podejścia, które fundamentalnie zmienia sposób myślenia o przestrzeni miejskiej i jakości życia jej mieszkańców.
Z artykułu dowiesz się:
• Czym jest miasto 15 minutowe i jakie są jego podstawowe założenia?
• Jakie korzyści społeczne, środowiskowe i ekonomiczne niesie ten model urbanistyczny?
• Które miasta w Polsce i na świecie wdrażają ten koncept i z jakim skutkiem?
Miasto 15-minutowe – definicja i zasady
Koncepcja miasta 15-minutowego zakłada, że każdy mieszkaniec powinien mieć wygodny dostęp do wszystkich podstawowych usług i udogodnień w zasięgu maksymalnie 15 minut pieszo lub jazdy rowerem od swojego miejsca zamieszkania. Te punkty to m.in. miejsce pracy, placówki edukacyjne, sklepy, obiekty opieki zdrowotnej, tereny rekreacyjne i wysokiej jakości przestrzenie publiczne.
Ten model urbanistyczny opiera się na pięciu fundamentalnych zasadach. Pierwszą z nich jest bliskość i samowystarczalność dzielnic, dzięki którym każda jednostka urbanistyczna funkcjonuje jako względnie autonomiczny organizm, gdzie mieszkańcy mogą zaspokajać większość codziennych potrzeb bez konieczności przemieszczania się na większe odległości. Drugą zasadą jest mieszana zabudowa, czyli systematyczna integracja funkcji mieszkalnych, usługowych, handlowych i kulturalnych w ramach jednej, zróżnicowanej przestrzeni. Takie podejście jest radykalnym odejściem od modernistycznego planowania strefowego, które przez dekady separowało poszczególne funkcje miasta.
Mobilność aktywna i niskoemisyjna to trzeci filar tej koncepcji, z wyraźnym priorytetyzowaniem ruchu pieszego, rozbudowanej infrastruktury rowerowej oraz ekologicznych środków transportu, jak pokazuje praktyka wdrażania stref czystego transportu. Taki paradygmat komunikacyjny bezpośrednio wspiera cele dekarbonizacji i ograniczania emisji dwutlenku węgla. Nie mniej istotnym elementem jest zielona infrastruktura zapewniająca powszechny dostęp do parków, skwerów i terenów zielonych. Ten aspekt bezpośrednio przekłada się na poprawę jakości powietrza, redukcję miejskich wysp ciepła i ogólny dobrostan mieszkańców. Całość dopełnia zasada sprawiedliwości społecznej, gwarantująca równy dostęp do wysokiej jakości usług publicznych, niezależnie od statusu ekonomicznego czy lokalizacji mieszkania. Ten holistyczny model wpisuje się w założenia Agendy 2030 oraz europejskiej strategii Fit for 55, która zakłada radykalne ograniczenie emisji z sektora transportu i fundamentalną zmianę paradygmatu planowania przestrzennego.
Wielowymiarowe korzyści 15-minutowego miasta
Wdrożenie idei miasta 15-minutowego przynosi całe spektrum korzyści – zarówno dla mieszkańców, jak i dla lokalnych gospodarek oraz środowiska naturalnego. Na pierwszym miejscu należy wymienić znaczącą poprawę jakości życia. Mniej czasu traconego w korkach to więcej czasu dla rodziny, aktywności fizycznej czy zaangażowania społecznego. Dzięki łatwiejszemu dostępowi do terenów zielonych i usług lokalnych mieszkańcy częściej wybierają aktywne formy przemieszczania się, a to w dłuższej perspektywie korzystnie wpływa zarówno na zdrowie fizyczne, jak i psychiczne. Badania wskazują, że regularna aktywność fizyczna wbudowana w codzienną rutynę może obniżyć ryzyko chorób cywilizacyjnych nawet o 30 proc.
Z perspektywy transformacji energetycznej systematyczne ograniczanie przemieszczania się samochodami ma bezpośrednie przełożenie na redukcję emisji dwutlenku węgla, zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i obniżenie poziomu hałasu miejskiego. Miasta 15-minutowe naturalnie wspierają więc cele klimatyczne i dążenia do neutralności węglowej. Z ekonomicznego punktu widzenia model ten stymuluje rozwój lokalnej przedsiębiorczości – małych firm, punktów usługowych i sklepów sąsiedzkich. Konkretne dane z krajów takich jak Stany Zjednoczone i Wielka Brytania pokazują, że implementacja tej koncepcji prowadzi do zauważalnego wzrostu lokalnych wydatków konsumenckich – nawet o 1,3 miliarda dolarów rocznie w USA i 327 milionów funtów w Wielkiej Brytanii.
Szczególnie istotna jest również wartość społeczna – mieszkańcy miast 15-minutowych lepiej się znają, częściej wchodzą w interakcje i rozwijają poczucie przynależności do wspólnoty sąsiedzkiej. Ten społeczny kapitał systematycznie wzmacnia odporność lokalnych społeczności. Czas pandemii COVID-19 pokazał, jak ważna jest to kwestia, a będzie jeszcze ważniejsza patrząc na pojawiające się wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi.
Miasta 15-minutowe w praktyce – globalne przykłady sukcesu
Paryż to flagowy przykład metropolii, która przyjęła koncepcję miasta 15-minutowego jako fundament swojej polityki miejskiej. Pod przywództwem mer Anne Hidalgo francuska stolica przechodzi transformację opartą na idei „La Ville du Quart d’Heure”. W ciągu zaledwie kilku lat stworzono ponad 50 dzielnic funkcjonujących zgodnie z tą ideą – z priorytetem dla pieszych, rozbudowaną infrastrukturą rowerową i znacznie ograniczonym ruchem samochodowym. Barcelona realizuje podobną wizję przez pryzmat innowacyjnych „superbloków” (superilles) – wydzielonych stref z radykalnie ograniczonym dostępem dla samochodów, pełnych zieleni i przestrzeni dla pieszych. Program zapoczątkowany w dzielnicy Poblenou systematycznie rozszerza się na kolejne obszary miasta, przyczyniając się do 25 proc. redukcji zanieczyszczeń powietrza i 17 proc. wzrostu lokalnej aktywności gospodarczej.
Kolejne miasta, które można wymienić to Melbourne, Ottawa, Szanghaj czy Bogota. Dostosowują one koncepcję do własnych uwarunkowań. Warto podkreślić szczególnie ambitne cele Szanghaju, gdzie do 2035 r. aż 99 proc. obiektów użyteczności publicznej ma znajdować się w zasięgu 15-minutowego spaceru, a 90 proc. terenów zielonych – w odległości zaledwie 5 minut pieszo od miejsca zamieszkania. Każde z tych miast opracowuje własną interpretację podstawowej koncepcji, adaptując ją do lokalnych warunków kulturowych, klimatycznych i infrastrukturalnych.
Miasta 15-minutowe w Polsce. Pierwsze kroki i perspektywy
Choć Polska wciąż znajduje się na wczesnym etapie tej transformacji, już teraz pojawiają się pierwsze obiecujące przykłady wdrożenia tej idei. Pleszew, niewielkie miasto liczące niespełna 20 tysięcy mieszkańców, zyskało miano pierwszego miasta 15-minutowego w Polsce. Dzięki przemyślanej rozbudowie sieci ścieżek rowerowych, strategicznym inwestycjom w edukację, kulturę oraz opiekę zdrowotną miejscowość zapewnia mieszkańcom dostęp do najważniejszych usług w promieniu krótkiego spaceru. Większe ośrodki, takie jak Warszawa, Wrocław czy Gdańsk również eksperymentują z elementami tej koncepcji, choć na razie w ograniczonym zakresie. By osiągnąć długofalowy sukces, potrzebne będzie strategiczne planowanie przestrzenne, efektywne wykorzystanie dostępnych funduszy unijnych oraz konsekwentne wdrażanie rozwiązań bazujących na zielonej energii i mobilności niskoemisyjnej. Przykład zielonej architektury pokazuje, że transformacja w kierunku bardziej zrównoważonych, ludzkich i ekologicznych przestrzeni miejskich jest możliwa nawet w warunkach ograniczonych możliwości planistycznych.
Wyzwania implementacyjne i droga do przodu
Implementacja modelu 15-minutowych miast nie jest pozbawiona wyzwań. Do najpoważniejszych barier należy niska gęstość zabudowy, szczególnie widoczna na obrzeżach miast i obszarach podmiejskich. Problemem jest również infrastruktura drogowa historycznie zdominowana przez transport samochodowy oraz deficyt efektywnej koordynacji między różnymi instytucjami odpowiedzialnymi za planowanie miejskie. Transformację komplikują również aktualne tendencje rynku nieruchomości, rosnące koszty życia w centrach miast oraz zjawisko gentryfikacji. Wyzwania te, choć poważne, można adresować poprzez kompleksowe podejście łączące inicjatywy oddolne z odgórnym planowaniem strategicznym.
Ważną rolę odgrywają tutaj narzędzia polityki miejskiej takie jak plany zagospodarowania przestrzennego, bodźce podatkowe dla małego biznesu, inwestycje w transport publiczny oraz partycypacyjne metody planowania z aktywnym udziałem lokalnych społeczności. Warto podkreślić, że transformacja w kierunku modelu 15-minutowego przynosi najlepsze rezultaty, gdy zostaje ściśle powiązana z zasadami ładu korporacyjnego, proaktywną polityką klimatyczną i całościowymi celami ESG. Miasta mogą efektywnie korzystać z funduszy europejskich, nawiązywać partnerstwa z firmami technologicznymi oraz planować rozwój w oparciu o konkretne dane i faktyczne potrzeby mieszkańców.
Miasto przyszłości na wyciągnięcie ręki
Miasto 15-minutowe w synergiczny sposób promuje wygodę, zdrowie, ekologię i lokalność, harmonijnie łącząc cele zrównoważonego rozwoju z codziennymi potrzebami mieszkańców. Choć w Polsce wciąż jesteśmy na początku drogi do pełnej implementacji tego modelu, przykłady z Pleszewa czy europejskich metropolii jednoznacznie dowodzą, że jego wdrożenie jest nie tylko możliwe, ale i ekonomicznie uzasadnione. Model miasta 15-minutowego to również naturalny sojusznik dla elektryfikacji transportu i rozwoju OZE. W niedalekiej przyszłości miasta nie będą już dzielić się na uprzywilejowane „centrum” i marginalizowane „peryferia” – każde osiedle stanie się samowystarczalną, kompletną przestrzenią do życia. Wystarczy zaledwie kwadrans, by dotrzeć do wszystkiego, co naprawdę ważne.
Jeśli wiadomość nie dotarła, prosimy o sprawdzenie folderu ze spamem.
W razie jakichkolwiek problemów zachęcamy do kontaktu na adres e-mail: kontakt@akademiaesg.pl
