Kogo dotyczy CBAM? Mechanizm graniczny węglowy w praktyce

Od października 2023 r. funkcjonuje mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla. Graniczny mechanizm węglowy wprowadza rewolucyjne zmiany w międzynarodowym handlu, dotykając nie tylko bezpośrednich importerów, ale całego ekosystemu firm związanych z towarami wysokoemisyjnymi. Od 2026 r. system przejdzie w fazę pełnego wdrożenia. Ale właściwie kogo dotyczy CBAM?

Z artykułu dowiesz się: 

• Jakie podmioty muszą wypełniać obowiązki sprawozdawcze związane z mechanizmem granicznym? 
• Które branże i sektory gospodarki zostały objęte nową regulacją klimatyczną? 
• Kogo nie dotyczy mechanizm węglowy i jakie są kryteria zwolnień?

Importerzy i przedstawiciele celni – na kogo wpływa bezpośrednio mechanizm graniczny

Podstawową grupą, której dotyczy mechanizm węglowy, są importerzy towarów wysokoemisyjnych z siedzibą w krajach Unii Europejskiej. Te przedsiębiorstwa, głównie z sektorów produkcyjnego i handlowego, muszą obecnie składać kwartalne sprawozdania dotyczące emisji wbudowanych w sprowadzane towary. Od 2026 r. będą dodatkowo zobowiązane do zakupu i umarzania certyfikatów odpowiadających tym emisjom.

Mechanizm CBAM obejmuje również pośrednich przedstawicieli celnych, gdy importer nie posiada siedziby w państwie członkowskim UE. W takiej sytuacji to na nich spoczywa odpowiedzialność za wypełnianie obowiązków sprawozdawczych. Jednak gdy importer ma siedzibę w Unii, przedstawiciel celny może odmówić złożenia sprawozdania – wówczas obowiązek automatycznie przechodzi na importera.

Od 2026 r. wprowadzony zostanie system upoważnionych zgłaszających, co oznacza, że tylko podmioty posiadające odpowiedni status będą mogły importować towary objęte mechanizmem. Status ten uzyskuje się poprzez złożenie wniosku do krajowych organów administracyjnych – w Polsce będzie to Krajowa Administracja Skarbowa. To istotna zmiana, która wymusi na przedsiębiorcach wcześniejsze przygotowania i rejestrację w systemie.

Branże wysokoemisyjne objęte regulacją

Mechanizm graniczny węglowy koncentruje się na sześciu sektorach przemysłowych charakteryzujących się wysokim ryzykiem ucieczki emisji. Żelazo i stal stanowią największą grupę objętych towarów, obejmując szeroką gamę produktów stalowych importowanych do UE. Sektor ten, ze względu na energochłonność procesów produkcyjnych, znajduje się w centrum uwagi regulatorów klimatycznych.

Cement, w tym klinkier cementowy i różne rodzaje cementu, również podlega mechanizmowi. Branża cementowa odpowiada za znaczną część globalnych emisji dwutlenku węgla, co czyni ją naturalnym celem polityki dekarbonizacji. Podobnie aluminium, obejmujące wszystkie produkty aluminiowe wymienione w załączniku rozporządzenia, musi spełniać nowe wymagania sprawozdawcze.

Nawozy mineralne i chemiczne zawierające azot, fosfor oraz potas to kolejna kategoria objęta regulacją. Sektor nawozowy, istotny dla globalnego bezpieczeństwa żywnościowego, będzie musiał dostosować się do nowych wymogów klimatycznych. Wodór jako produkt wysokoemisyjny oraz importowana energia elektryczna zamykają listę sektorów objętych mechanizmem. Ta ostatnia kategoria nabiera szczególnego znaczenia w kontekście transformacji energetycznej i rosnącego handlu energią między krajami.

Kryteria i wyłączenia – kogo omija mechanizm węglowy?

Nie wszyscy importerzy muszą wypełniać obowiązki związane z mechanizmem granicznym. Obecnie obowiązuje próg zwolnienia dla towarów o wartości nieprzekraczającej 150 EUR na przesyłkę, co oznacza, że drobni importerzy pozostają poza systemem. Planowane są jednak istotne zmiany – nowe przepisy przewidują zastąpienie tego progu limitem masowym na poziomie 50 ton rocznie dla jednego importera, z wyjątkiem wodoru i energii elektrycznej.

Małe i średnie przedsiębiorstwa również podlegają obowiązkom mechanizmu, jeśli importują objęte towary. Jednak dostępne są dla nich różne formy wsparcia, takie jak specjalistyczne szkolenia, doradztwo biznesowe oraz wsparcie finansowe na inwestycje w technologie niskoemisyjne. To pokazuje, jak mechanizm stara się łączyć cele klimatyczne z realnym wsparciem dla mniejszych uczestników rynku. Mechanizm nie ma zastosowania do towarów pochodzących z krajów uczestniczących w unijnym systemie handlu emisjami lub posiadających porównywalny system. Zwolnione są Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria, a także określone terytoria jak Büsingen, Helgoland, Livigno, Ceuta i Melilla. Dodatkowo wyłączenia obejmują towary w bagażu osobistym o wartości poniżej 150 EUR, towary zwracane z powodu nieoczekiwanych okoliczności oraz te importowane przez władze wojskowe krajów UE w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa.

Obowiązki w różnych okresach funkcjonowania systemu

W obecnym okresie przejściowym, trwającym do końca 2025 r., podmioty objęte mechanizmem mają ograniczone obowiązki sprawozdawcze. Muszą składać kwartalne sprawozdania za pośrednictwem rejestru przejściowego, raportować emisje gazów cieplarnianych wbudowanych w importowane towary oraz zarejestrować się w systemie PUESC dla dostępu do rejestru. Ten okres służy dostosowaniu się firm do nowych wymogów i przetestowaniu systemu przed pełnym wdrożeniem.

Od 2026 r. wymogi ulegną znacznemu rozszerzeniu. Wprowadzony zostanie obowiązek posiadania statusu upoważnionego zgłaszającego, bez którego import objętych towarów będzie niemożliwy. Firmy będą musiały kupować i umarzać certyfikaty odpowiadające emisjom wbudowanym w importowane produkty, a to oznacza koszty finansowe. Dodatkowo kwartalne sprawozdania zastąpią roczne deklaracje, co upraszcza proces administracyjny. 

Mechanizm wpływa również na producentów i dostawców w krajach trzecich, którzy muszą dostarczać szczegółowe dane o emisjach związanych z produkcją swoich towarów. To wymusza zmiany w całym globalnym łańcuchu dostaw, zachęcając do inwestycji w technologie niskoemisyjne. Współpraca z dostawcami spoza UE staje się więc istotnym elementem strategii firm objętych CSRD i innymi regulacjami ESG. Nieprzestrzeganie obowiązków może skutkować dotkliwymi konsekwencjami – karami finansowymi do 50 euro za tonę dwutlenku węgla, zablokowaniem przesyłek towarów, utratą statusu upoważnionego zgłaszającego oraz sankcjami administracyjnymi uniemożliwiającymi dalszy import. System ten jest integralną częścią europejskiego zielonego ładu i współgra z ETS 2, tworząc kompleksową architekturę polityki klimatycznej UE.

NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI

1. Mechanizm graniczny węglowy dotyczy wszystkich importerów towarów wysokoemisyjnych z sześciu sektorów przemysłowych, a od 2026 roku wymaga posiadania specjalnego statusu i ponoszenia realnych kosztów certyfikatów emisji.
2. System wymusza transformację całego globalnego łańcucha dostaw, zachęcając producentów z krajów trzecich do inwestowania w technologie niskoemisyjne.
3. Mechanizm stanowi przełomowe narzędzie polityki klimatycznej UE, które realnie wpływa na konkurencyjność i strategie biznesowe firm w międzynarodowym handlu.

Aleksandra Mrozek-Nowak

Akademia ESG to największa w Polsce baza wiedzy o ESG. Inspirujemy do wdrażania zrównoważonych praktyk, stając się miejscem pierwszego wyboru dla każdego, szukającego najlepiej przygotowanych informacji na temat ESG. E-mail: a.mrozek@akademiaesg.pl

Napisz do nas