Fit for 55: regulacje, które mają zmienić klimatyczne oblicze Europy

Fit for 55 może być odpowiedzią na głosy, zarzucające rządzącym i przedsiębiorstwom przerzucanie odpowiedzialności za ochronę środowiska na społeczeństwo. Duży akcent kładziony jest na segregację śmieci czy oszczędzanie wody, podczas gdy mniej mówi się o odpowiedzialności w makro skali.

Z artykułu dowiesz się:

• Jakie są najważniejsze założenia pakietu Fit for 55?
• Które kwestie budzą największe wątpliwości?
• Dlaczego wdrożenie regulacji wynikających z pakietu jest konieczne?
• Jaki wpływ będą miały nowe przepisy na różne sektory gospodarki?
• Jakie transformacje społeczne i gospodarcze przyniesie wdrożenie pakietu?

Pakiet regulacji Fit for 55 (inaczej Gotowi na 55) został przedstawiony w lipcu 2021 r. przez Komisję Europejską. Konsekwencje zmian klimatycznych to gorący temat, a Unia Europejska, chcąc spowolnić ten proces, a zarazem promować zrównoważony rozwój, opracowała program Europejski Zielony Ład, w skład którego wchodzi wspomniany pakiet klimatyczny Fit for 55.

Czym jest Fit for 55?

Projekt bazuje na istniejących już przepisach z zakresu gospodarki, społeczeństwa oraz przemysłu i zakłada ich unowocześnienie. Według planu Unia Europejska ma osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r., a do 2030 r. zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o co najmniej 55 proc. netto w porównaniu do poziomów z 1990 r.

Założenie jest ambitne, ale eksperci podkreślają, że musi takie być. Rok 2023 był najcieplejszym w historii – wynika z opublikowanego w kwietniu 2024 r. raportu „Europejska ocena ryzyka związanego z klimatem” Europejskiej Agencji Środowiska. Jeśli nie podejmiemy działań, do końca tego stulecia zrealizuje się czarny scenariusz naukowców – susze spowodują brak dostępu do odpowiedniej ilości wody i żywności. Zachwianie równowagi klimatycznej sprawi, że problemem staną się też powodzie. Straty ekonomiczne spowodowane podtopieniami na obszarach przybrzeżnych mogą przekroczyć bilion euro rocznie.

Cele pakietu Fit for 55

Pakiet Fit for 55 wyznacza szereg ambitnych celów, które mają doprowadzić Europę do neutralności klimatycznej. Najważniejsze z nich to:

• redukcja emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 proc. do 2030 r. (w porównaniu do 1990 r.);
• osiągnięcie neutralności klimatycznej UE do 2050 r.;
• modernizacja i unowocześnienie prawodawstwa UE w zakresie klimatu i energii;
• przeprowadzenie sprawiedliwej transformacji społeczno-gospodarczej;
• zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności europejskiego przemysłu;
• tworzenie nowych miejsc pracy w sektorach zielonej gospodarki;
• poprawa efektywności energetycznej w budownictwie i transporcie;
• ochrona zdrowia publicznego poprzez redukcję zanieczyszczeń.

Pakiet klimatyczny Fit for 55 – wpływ na sektor przemysłowy i energetyczny

Jednym z założeń pakietu jest modernizacja europejskiego systemu handlu emisjami (ETS). Handel emisjami zakłada konieczność wykupienia uprawnień do każdej wyemitowanej przez przedsiębiorstwo tony dwutlenku węgla. Liczba wydanych pozwoleń maleje z roku na rok, co ma zachęcić firmy do korzystania z energii ze źródeł odnawialnych. Ponadto pakiet Fit for 55 zwiększa zakres przedsiębiorstw objętych przepisami. Do tej pory były to przedsiębiorstwa z branży energetycznej i energochłonnego przemysłu, teraz do systemu ETS dołączy także transport morski. UE chce też stworzyć drugi system, który obejmie transport, budownictwo i ocieplanie budynków.

Ważnym punktem programu jest także ograniczenie emisji metanu w sektorze energetycznym. To drugi w kolejności, po dwutlenku węgla, gaz wpływający na zmianę klimatu, który odpowiada obecnie za ? globalnego ocieplenia. Nowe przepisy nakładają na przedsiębiorstwa obowiązek raportowania emisji metanu, wykrywanie i naprawy ewentualnych nieszczelności.

Poważną zmianą jest także wprowadzenie podatku od emisji dwutlenku węgla na granicach UE. Opłatom podlegają importerzy określonych towarów (m.in. artykułów z żeliwa i stali). W ten sposób Unia chce sprawić, aby importerzy ponosili takie same koszty regulacyjne co producenci europejscy. Nałożenie podatku ma też zapobiec tzw. „ucieczce emisji”, czyli przenoszeniu produkcji do krajów o mniej rygorystycznych przepisach klimatycznych. Nowe regulacje zakładają też opodatkowanie wszystkich paliw kopalnych, co ma szczególne znaczenie dla branży surowcowo-energetycznej.

Gotowi na 55 – transformacja w sektorze transportu

Pakiet klimatyczny Fit for 55 przewiduje sprawniejsze wprowadzanie niskoemisyjnych rodzajów transportu. Zmiana, która się z tym wiąże, budzi kontrowersje. Chodzi o zaostrzenie norm emisji dwutlenku węgla dla nowo produkowanych samochodów osobowych. Zgodnie z założeniem, od 2035 r. w UE nie będzie możliwa rejestracja auta z silnikiem spalinowym. Nowe regulacje wymuszą na producentach samochodów przyspieszenie transformacji w kierunku pojazdów elektrycznych i wodorowych. Dla konsumentów oznacza to stopniowe przechodzenie na nowe technologie, a także konieczność dostosowania infrastruktury do rosnącej liczby pojazdów elektrycznych. Transport morski i lotniczy również zostanie objęty nowymi regulacjami, co wpłynie na koszty przewozu towarów i osób, ale jednocześnie przyspieszy rozwój bardziej ekologicznych rozwiązań w tych sektorach.

Fit for 55 i zmiany w budownictwie oraz efektywność energetyczna

Fit for 55 wprowadza istotne zmiany w sektorze budownictwa, który odpowiada za znaczną część emisji CO2 w Europie. Nowe normy energetyczne dla budynków będą wymuszać stosowanie bardziej efektywnych materiałów izolacyjnych, systemów ogrzewania i chłodzenia oraz inteligentnych rozwiązań zarządzania energią. Dla nowych budynków wprowadzone zostaną wyższe standardy energetyczne, a istniejące budynki będą musiały przejść proces modernizacji w celu poprawy ich efektywności energetycznej. Transformacja ta ma na celu nie tylko redukcję emisji, ale także obniżenie kosztów eksploatacji budynków w długim terminie. Sektor budownictwa odegra istotną rolę w osiąganiu celów klimatycznych, jednocześnie generując nowe miejsca pracy związane z renowacją i termomodernizacją budynków.

Ochrona środowiska naturalnego

UE chce też zadbać o ekosystemy, które są naturalnymi pochłaniaczami dwutlenku węgla. Zanieczyszczenie gleb i oceanów ma zostać zmniejszone dzięki ograniczeniu stosowania pestycydów i redukcji ilości plastikowych odpadów. W planach jest także odbudowa lasów – do 2030 r. w Unii Europejskiej mają zostać zasadzone dodatkowe 3 miliardy drzew. Te działania mają nie tylko ograniczyć emisje, ale także zwiększyć zdolność ekosystemów do sekwestracji CO2, co jest kluczowe dla osiągnięcia neutralności klimatycznej. Ochrona bioróżnorodności i odbudowa ekosystemów przyczyni się również do zwiększenia odporności środowiska na skutki zmian klimatycznych.

Fit for 55 budzi wątpliwości

Pakiet Fit for 55 rodzi wiele pytań i wątpliwości. W Polsce jednym z najczęstszych argumentów przeciwko pakietowi jest obawa o to, że nowe regulacje obciążą gospodarkę i zahamują jej rozwój. Mówił o tym m.in. były wicepremier Jacek Sasin podczas konferencji Impact’23 w Poznaniu. Polityk podkreślał, że skala proponowanych zmian jest ogromna i nie uwzględnia specyfiki kraju, w którym 70 proc. energii produkuje się z węgla. Wdrożenie zmian w tak krótkim czasie jest według niego niemożliwe, a nowe podatki sprawią, że nasza gospodarka przestanie być konkurencyjna.

Konsekwencje transformacji mieliby też odczuć obywatele – dodatkowa opłata nałożona na paliwo przełoży się na wzrost cen za ogrzewanie i transport dla osób prywatnych. W społecznej dyskusji pojawiają się też obawy o koszty związane z wprowadzeniem Fit for 55. Eksperci z banku Pekao SA oszacowali, że nakłady finansowe potrzebne m.in. do zmiany systemu wytwarzania energii elektrycznej, będą kosztować Polskę 527,5 mld euro.

Wątpliwości budzi także skala zmian. Europa do 2050 r. ma stać się pierwszym neutralnym klimatycznie kontynentem. Plan jest ambitny, ale, według Fransa Timmermansa, członka Komisji Europejskiej, wykonalny. Unia Europejska udowodniła to, zmniejszając w latach 1990-2018 emisję gazów cieplarnianych o 23 proc.

Oczywiście problem ma globalny zasięg – Unia Europejska odpowiada jedynie za 8 proc. globalnej emisji gazów cieplarnianych. Dlatego w dłuższej perspektywie niezbędne będzie zaangażowanie pozostałych rejonów świata. UE, jako pionier w tej dziedzinie, może odegrać kluczową rolę w międzynarodowej współpracy, inspirując inne państwa i organizacje do podejmowania podobnych działań. Bo, jak podkreśliła Ursula von der Leyen podczas swojego orędzia we wrześniu 2023 r., „Europa niewiele zdziała w pojedynkę”.

Pakiet Fit for 55 a transformacja społeczna i sprawiedliwa zmiana

Komisja Europejska podkreśla, że transformacja klimatyczna musi mieć sprawiedliwy charakter społeczny. Z tego względu utworzono specjalny fundusz pomocy dla państw, które muszą wprowadzić najwięcej zmian, aby zrealizować założenia opisane w Fit for 55. Dotyczy to krajów takich jak Polska, w których udział odnawialnych źródeł energii w krajowej energetyce wciąż jest znacznie mniejszy niż tych tradycyjnych. Transformacja społeczna obejmuje również tworzenie nowych miejsc pracy w sektorach związanych z zieloną gospodarką, przekwalifikowanie pracowników z sektorów wysokoemisyjnych oraz edukację społeczeństwa w zakresie zrównoważonego rozwoju. Pakiet Fit for 55 ma uwzględniać potrzeby różnych grup społecznych i minimalizować negatywne skutki transformacji dla najbardziej wrażliwych grup.

Korzyści odpowiedzią na wątpliwości związane z Fit for 55

Komisja Europejska w komunikacie dotyczącym Fit for 55 wyjaśniła, że redukcja emisji gazów cieplarnianych przyczyni się do transformacji gospodarki i społeczeństwa. W ten sposób mamy osiągnąć „sprawiedliwą, ekologiczną i dostatnią przyszłość”.

Wdrożenie Fit for 55 to faktycznie spore wyzwanie inwestycyjne. Jednak w dłuższej perspektywie koszty mogą być zrównoważone przez korzyści, takie jak poprawa efektywności energetycznej, a w rezultacie niższe rachunki za energię. Tym bardziej, że rozwój technologiczny w zakresie zielonych źródeł energii postępuje coraz szybciej, co widać także w statystykach. Udział OZE w polskiej energetyce osiągnął w 2023 r. rekordowy poziom 27 proc.

Na zmianie przepisów zyskać mogą też przedsiębiorstwa. Wpływy, które uda się uzyskać z systemu ETS mają zasilić Fundusz Modernizacyjny. Polska jest głównym beneficjentem programu, a firmy finansują dzięki niemu projekty związane z efektywnością energetyczną, wytwarzaniem i wykorzystywaniem energii z OZE oraz magazynowaniem i modernizacją sieci energetycznych.

Inwestycje w zrównoważony rozwój mogą wpłynąć na rozwój technologii, a automatyzacja procesów wzmocnić konkurencyjność europejskiej gospodarki, rozwijając ją i tworząc nowe miejsca pracy. Komisja Europejska przewiduje, że podobny skutek przyniesie wprowadzenie wspomnianego podatku od emisji dwutlenku węgla na granicach. Działalność w innych rejonach świata zwyczajnie może przestać się opłacać.

Wpływ na zdrowie publiczne i środowisko

Średnia globalna temperatura jest obecnie wyższa o 1,5°C niż w czasach przedprzemysłowych (lata 1850-1900). Komisja Europejska przewiduje, że wdrożenie zmian zatrzyma dalszy wzrost tej wartości. Przyniesie to korzyści dla środowiska, a także rolnictwa. Dzięki temu możliwe będzie ograniczenie ekstremalnych i nieprzewidywalnych zjawisk pogodowych, które niszczą uprawy. Prawdopodobieństwo, że lód arktyczny będzie zanikał latem, przy scenariuszu wzrostu temperatury o 1,5°C jest 10 razy mniejsze niż przy scenariuszu zakładającym wzrost o 2°C do końca tego stulecia – wynika z raportu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu. Na wprowadzeniu regulacji zyska także nasze zdrowie. Zanieczyszczenia powietrza, wynikające m.in. z emisji z transportu i przemysłu, to jeden z czynników ryzyka chorób układu krążenia, które obecnie są przyczyną ok. 40 proc. zgonów w Polsce.

Pakiet Fit for 55 wymaga wprowadzenia wielu zmian i to w dość krótkim czasie. Jednak, jak podkreśliła Ursula von der Leyen, sprawa jest poważna – za zmiany klimatu odpowiadamy my sami, ale nie jest jeszcze za późno by to naprawić. Kompleksowe podejście, obejmujące transformację gospodarczą, modernizację przepisów, zwiększenie efektywności energetycznej oraz ochronę ekosystemów, ma szansę znacząco przyczynić się do realizacji ambitnych celów klimatycznych UE. Mimo wysokich kosztów początkowych długoterminowe korzyści dla środowiska, zdrowia publicznego i konkurencyjności gospodarki europejskiej mogą przewyższyć nakłady inwestycyjne.

Dowiedz się więcej:

• co to ślad węglowy
• jak mierzyć zrównoważony rozwój

Beata Połetek

Zawodowo od kilku lat związana z marketingiem i copywritingiem. Tworzy głównie teksty informacyjne, popularnonaukowe, w tym artykuły blogowe z zakresu ekologii, dobrostanu psychospołecznego i relacji rozwoju technologicznego z naturą. Prywatnie miłośniczka książek, zwłaszcza literatury faktu. E-mail: b.poletek@akademiaesg.pl

Napisz do nas