System kaucyjny wejdzie w życie od października 2025 r. Każdy zakup napoju w plastikowej butelce, puszce czy szklanym opakowaniu będzie oznaczał dodatkową opłatę, którą odzyskamy wyłącznie po zwrocie pustego opakowania. Mechanizm ten, sprawdzony już w kilkunastu krajach europejskich, ma szansę podnieść poziom recyklingu w Polsce z obecnych 50 proc. do ponad 90 proc. Co warto wiedzieć przed wprowadzeniem systemu kaucyjnego?
Z artykułu dowiesz się:
- Jakie napoje i opakowania obejmie nowy system oraz ile zapłacimy za kaucję?
- Jak system kaucyjny wpłynie na realizację celów środowiskowych i gospodarki obiegu zamkniętego?
- Jakie praktyczne obowiązki czekają sklepy i producentów po wdrożeniu systemu?
Nowy mechanizm systemu kaucyjnego obejmie trzy rodzaje opakowań: plastikowe butelki jednorazowego użytku do 3 litrów, metalowe puszki do 1 litra oraz szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra. Wysokość kaucji wyniesie 50 groszy dla plastiku i aluminium oraz 1 złoty za szkło. Oznacza to, że butelka wody mineralnej będzie kosztować o 50 gr więcej, ale pieniądze te w pełni wrócą do konsumenta po oddaniu opakowania. W praktyce system obejmie wszystkie napoje dostępne w określonych opakowaniach:
- wodę mineralną,
- soki owocowe,
- napoje gazowane i energetyczne,
- piwo,
- cydr,
- inne alkohole.
Wyłączone pozostaną opakowania kartonowe typu Tetra Pak oraz pojemniki po mleku i napojach mlecznych, które wymagają odrębnych rozwiązań technologicznych. Na każdym opakowaniu objętym systemem musi znajdować się specjalne oznakowanie informujące o wysokości kaucji i przynależności do systemu. Ten będzie miał charakter bezparagonowy, czyli zwrot kaucji nie wymaga okazywania dowodu zakupu. Warunkiem jest jedynie oddanie czystego, nieuszkodzonego opakowania z odpowiednim oznakowaniem.
Dyrektywa SUP i europejskie standardy stojące za systemem kaucyjnym
Wprowadzenie systemu kaucyjnego jest bezpośrednią odpowiedzią na wymogi dyrektywy SUP 2019/904, której celem jest ograniczenie plastikowych odpadów w środowisku. Ambitne progi selektywnej zbiórki – 77 proc. do 2025 r. i 90 proc. do 2029 r. – mają zostać osiągnięte właśnie dzięki temu mechanizmowi. Równolegle obowiązują wymogi dotyczące zawartości recyklatu: od 2025 r. butelki plastikowe muszą zawierać co najmniej 25 proc. materiału pochodzącego z recyklingu, a od 2030 r. – już 30 proc.
System wpisuje się również w realizację celów zrównoważonego rozwoju poprzez zmniejszenie zaśmiecenia środowiska i promowanie gospodarki obiegu zamkniętego. Doświadczenia europejskie pokazują skuteczność tego rozwiązania – w Niemczech poziom zwrotów osiąga 97 proc., w Litwie 92 proc., a w Finlandii 93 proc. Norwegia z poziomem 88 proc. czy Dania z 89 proc. również potwierdzają uniwersalność tego rozwiązania. We wszystkich tych krajach system przyczynił się nie tylko do wzrostu poziomu selektywnej zbiórki, ale także do spadku zaśmiecenia przestrzeni publicznej i zwiększenia świadomości ekologicznej społeczeństwa.
System kaucyjny – wyzwania stojące przed branżą handlową
Sklepy mają przed sobą nowe obowiązki organizacyjne i księgowe. Wszystkie miejsca oferujące napoje w opakowaniach objętych systemem muszą doliczać kaucję do ceny produktu, niezależnie od powierzchni czy profilu działalności. Większe sklepy dodatkowo przejmują rolę punktów zwrotu z obowiązkiem przyjmowania opakowań bez względu na miejsce pierwotnego zakupu. System wymaga także dostosowania przestrzeni magazynowej na zgromadzone opakowania i wdrożenia procedur ewidencyjnych i rozliczeniowych z operatorami. Opakowania muszą być przyjmowane w stanie nieuszkodzonym i niezgniecionym. Wprowadzenie systemu oznacza również konieczność przeszkolenia personelu i dostosowania systemów kas fiskalnych do obsługi nowego mechanizmu rozliczeniowego.
Sklepy powyżej 200 m² będą zobowiązane do przyjmowania wszystkich takich opakowań, mniejsze jednostki handlowe mogą przystąpić dobrowolnie. W każdej gminie będzie musiał powstać przynajmniej jeden stacjonarny punkt zbiórki, który może być zorganizowany przez sklep lub inny podmiot. W niektórych lokalizacjach planowane jest także wprowadzenie automatów zwrotnych (butelkomatów), które mogą odciążyć sklepy w procesie odbioru opakowań. Rozwiązanie to, popularne w krajach skandynawskich, znacznie ułatwia obsługę konsumentów i redukuje koszty operacyjne dla handlowców, umożliwiając zwrot opakowań poza godzinami pracy sklepu.
Obowiązki także dla producentów
Producenci napojów stoją przed równie poważnymi wyzwaniami adaptacyjnymi. Każde opakowanie wprowadzane do obrotu musi posiadać wyraźne oznakowanie informujące o wysokości kaucji i przynależności do systemu. Oznacza to konieczność przeprojektowania etykiet i opakować, co wiąże się z dodatkowymi kosztami produkcyjnymi i logistycznymi. System wymaga także prowadzenia szczegółowej ewidencji opakowań i kaucji oraz regularnych rozliczeń z operatorami systemu kaucyjnego. Te obowiązki administracyjne mogą być szczególnym wyzwaniem dla mniejszych producentów, którzy będą musieli zainwestować w nowe systemy IT i procesy księgowe.
System kaucyjny ma przynieść korzyści konsumentom
Mimo pojawiających się trudności, przed którymi stoją sklepy i producenci, wprowadzenie systemu kaucyjnego to też szereg pozytywnych skutków. I wykraczają one poza poprawę wskaźników recyklingu. Gminy mogą liczyć na obniżenie kosztów działania systemów zbiórki odpadów, ponieważ znaczna część opakowań zostanie wyłączona z tradycyjnego strumienia odpadów. Zmniejszenie zaśmiecenia przestrzeni publicznej poprawi z kolei jakość życia mieszkańców i zmniejszy koszty utrzymania czystości.
System kaucyjny ma przyczynić się także do wzrostu świadomości ekologicznej społeczeństwa i kształtowania proekologicznych nawyków konsumenckich. Mechanizm finansowej zachęty sprawia, że recykling staje się nie tylko obowiązkiem obywatelskim, ale także racjonalną decyzją ekonomiczną Polaków. Doświadczenia innych krajów pokazują, że systemy kaucyjne prowadzą również do zwiększenia ilości opakowań wielokrotnego użytku w obiegu. Z perspektywy gospodarczej system generuje nowe miejsca pracy w sektorze gospodarki odpadami i recyklingu. Ograniczenie emisji dwutlenku węgla i zużycia surowców pierwotnych dzięki efektywniejszemu recyklingowi wspiera realizację celów dekarbonizacji na poziomie krajowym i regionalnym.
Wpływ na ESG i raportowanie niefinansowe
System kaucyjny będzie miał duże znaczenie dla przedsiębiorstw raportujących dane ESG i realizujących strategie zrównoważonego rozwoju. Firmy z sektora FMCG będą mogły wykazywać poprawy w zakresie gospodarowania odpadami i osiągania celów dekarbonizacji. Mechanizm wesprze realizację celów związanych z gospodarką obiegu zamkniętego i może być ważnym elementem strategii ESG dla całych łańcuchów dostaw. Wprowadzenie systemu kaucyjnego to także ważny krok w kierunku realizacji założeń europejskiego zielonego ładu i może wpłynąć na poprawę wskaźników ESG w segmencie środowiskowym.
Przedsiębiorstwa objęte wymogami CSRD będą mogły uwzględnić dane z systemu kaucyjnego w raportowaniu niefinansowym, szczególnie w kontekście wskaźników dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym i zarządzania odpadami. System dostarcza mierzalnych danych o efektywności recyklingu, które mogą wesprzeć wiarygodność raportowania ESG i ograniczyć ryzyko greenwashingu.
Perspektywy rozwoju systemu kaucyjnego
Z perspektywy długoterminowej system kaucyjny może ewoluować w kierunku objęcia szerszego zakresu opakowań lub integracji z innymi mechanizmami gospodarki obiegu zamkniętego. Potencjalne rozszerzenie systemu na opakowania kartonowe czy inne materiały będzie zależało od wyników obecnego pilotażu i rozwoju technologii recyklingu.
Jeśli wiadomość nie dotarła, prosimy o sprawdzenie folderu ze spamem.
W razie jakichkolwiek problemów zachęcamy do kontaktu na adres e-mail: kontakt@akademiaesg.pl
