Czym jest sprawiedliwa transformacja?

Transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej jest kluczowym elementem walki z globalnym ociepleniem. Wprowadzenie systemowych zmian w tym zakresie wiąże się z poważnymi wyzwaniami społecznymi i ekonomicznymi, szczególnie w regionach silnie uzależnionych od tradycyjnych źródeł energii, takich jak węgiel. Dlatego Unia Europejska wprowadziła mechanizm sprawiedliwej transformacji, który ma na celu wsparcie ich w przejściu na gospodarkę niskoemisyjną.

Z artykułu dowiesz się:

• Czym jest unijny mechanizm sprawiedliwej transformacji?
• Z czego składa się mechanizm sprawiedliwej transformacji?
• Jakie wyzwania wiążą się z wprowadzeniem mechanizmu?

Aby transformację w kierunku niskoemisyjnej gospodarki można było uznać za sprawiedliwą, proces ten musi uwzględniać zarówno aspekty ekologiczne, jak i społeczne. Konieczne jest zapewnienie, że przemiany gospodarcze będą przebiegać w sposób zrównoważony, z uwzględnieniem interesów społeczeństwa. Zmiany są niezbędne, jednak nie mogą odbywać się kosztem lokalnych społeczności, pracowników i regionów silnie związanych z wysokoemisyjnym przemysłem.

Czym jest sprawiedliwa transformacja?

Sprawiedliwa transformacja to proces przejścia od gospodarki opartej na paliwach kopalnych do modelu niskoemisyjnego, który uwzględnia dobrostan lokalnych społeczności. Celem tego procesu jest nie tylko ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, ale także minimalizowanie społecznych i ekonomicznych skutków transformacji, zwłaszcza dla pracowników sektora węglowego i regionów zależnych od wysokoemisyjnych gałęzi przemysłu.

Sprawiedliwa transformacja ma na celu zapewnienie, że nikt nie zostanie pozostawiony sam sobie w obliczu niezbędnych zmian. Chodzi o stworzenie alternatywnych gałęzi gospodarki, które będą w stanie zastąpić przemysł węglowy, jednocześnie gwarantując ciągłość zatrudnienia dla osób, które stracą pracę w wyniku zamykania kopalni i elektrowni węglowych.

Sprawiedliwa transformacja a Europejski Zielony Ład

Sprawiedliwa transformacja to element Europejskiego Zielonego Ładu – strategii Unii Europejskiej mającej na celu osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Zielony Ład zakłada, że wszystkie państwa członkowskie UE będą stopniowo odchodzić od wysokoemisyjnych źródeł energii na rzecz odnawialnych, niskoemisyjnych technologii. Jednak dla niektórych regionów, szczególnie tych opartych na górnictwie i przemysłach wysokoemisyjnych, przejście to stanowi ogromne wyzwanie. Polska stanowi tu doskonały przykład.

Piotr Ostaszewski

prezes Ekovoltis

Żeby zwiększyć szansę na osiągnięcie w Polsce neutralnej emisji, musiałoby się zadziać kilka rzeczy. Wytwarzanie, dystrybucja i sprzedaż energii zależą od ustawodawcy. Dlatego przede wszystkim muszą zostać uchwalone stosowne przepisy, np. dopuszczające SMR (małe reaktory modułowe) jako źródło w miksie energetycznym. Potrzebne są też modernizacja sieci, rozwój technologii wodorowej, inwestycje w magazyny energii i budowa kolejnych połączeń transgranicznych. Bez tego nie będziemy mogli dzielić się nadwyżkami naszej energii lub ratować się w sytuacji gdy to u nas jej nie wystarczy.

Na czym polega mechanizm sprawiedliwej transformacji?

Mechanizm sprawiedliwej transformacji składa się z trzech filarów, które obejmują:

• fundusz na rzecz sprawiedliwej transformacji (o wartości 17,5 mld EUR),
• program Invest EU (o wartości 32,5 mld EUR),
• pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Mechanizm pomaga w finansowaniu inwestycji w nowe miejsca pracy, przekwalifikowanie pracowników, rozwój zielonych technologii oraz modernizację infrastruktury energetycznej i transportowej. W ten sposób wspiera  dążenie do zrównoważonego rozwoju tych obszarów, jednocześnie minimalizując ryzyko społecznego i ekonomicznego wykluczenia.

Sprawiedliwa transformacja – problemy i wyzwania

Problemy związane ze sprawiedliwą transformacją wynikają głównie z trudności w wyważeniu potrzeb środowiskowych z interesami społecznymi i gospodarczymi. Największym wyzwaniem jest zapewnienie nowych miejsc pracy oraz odpowiedniego wsparcia dla pracowników wysokoemisyjnych sektorów. W regionach silnie zależnych od paliw kopalnych, takich jak Śląsk, transformacja niesie ze sobą ryzyko wzrostu bezrobocia i wyludnienia. Niechęć społeczna wobec zmian, brak odpowiednich kwalifikacji pracowników oraz konieczność długoterminowych inwestycji w zielone technologie stanowią poważne bariery. W Polsce wyzwaniem jest również polityczne opóźnienie w planowaniu odejścia od węgla, czyli zwłoka w podejmowaniu decyzji przez władze, co utrudnia realizację transformacji. Opóźnienia te mogą prowadzić do społecznych napięć oraz braku akceptacji dla zmian.

Sprawiedliwa transformacja jako proces społeczny i gospodarczy

Sprawiedliwa transformacja to nie tylko wyzwanie technologiczne i ekologiczne, ale przede wszystkim proces wymagający zrozumienia i wsparcia społecznego. Ważną rolę odgrywa w nim odpowiednie planowanie, które uwzględnia interesy lokalnych społeczności, pracowników i regionów zależnych od przemysłu wysokoemisyjnego. Działania te muszą opierać się na solidnych mechanizmach wsparcia finansowego, a także na dialogu społecznym, aby transformacja nie prowadziła do marginalizacji regionów górniczych i społecznych napięć. W długoterminowej perspektywie sprawiedliwa transformacja oferuje możliwość budowania nowoczesnej gospodarki opartej na zrównoważonych źródłach energii, która będzie korzystna nie tylko dla środowiska, ale i dla wszystkich obywateli, którzy zyskają nowe szanse. To proces, który wymaga współpracy na każdym szczeblu – od lokalnych społeczności po międzynarodowe instytucje.

Dowiedz się więcej:

• Europejski Zielony Ład.

• ESG,

• dekarbonizacja gospodarki,

Akademia ESG

Akademia ESG to największa w Polsce baza wiedzy o ESG. Inspirujemy do wdrażania zrównoważonych praktyk, stając się miejscem pierwszego wyboru dla każdego, szukającego najlepiej przygotowanych informacji na temat ESG. e-mail: redakcja@akademiaesg.pl

Napisz do nas