Zamknij obieg by uratować planetę

Obecnie konsumujemy więcej, niż pozwalają na to możliwości Ziemi. Przejście na model gospodarki cyrkularnej może być jedyną szansą na pogodzenie ochrony przyrody i utrzymanie wysokiego poziomu życia ludzi.

Z artykułu dowiesz się:

• Jakie są różnice między gospodarką liniową a cyrkularną?
• Jakie są założenia gospodarki cyrkularnej?
• Jakie są zalety tego modelu?

Obecnie produkujemy i konsumujemy dobra w sposób liniowy – wydobywamy surowce, następnie tworzymy produkty, których większość zostaje ostatecznie wyrzucona. Niesie to za sobą ogromne koszty środowiskowe i społeczne. Obecnie konsumujemy 1,6 razy więcej zasobów niż pozwalają na to możliwości regeneracyjne Ziemi. Według „The Circularity Gap Report” organizacji Innowo, Polska w ciągu roku zużywa łącznie 613,4 mln ton materiałów, z czego surowce pierwotne stanowią aż 517,9 mln ton. W 2022 r. dzień, w którym wykorzystaliśmy wszystkie zasoby, jakie Ziemia może zregenerować w ciągu roku, wypadł już 28 lipca. 

Model gospodarki liniowej

GOZ, czyli ekologia w działaniu

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ), zwana też gospodarką cyrkularną, to model produkcji i konsumpcji, który polega na wykorzystywaniu istniejących materiałów i produktów tak długo, jak to możliwe. Jej celem jest jak najdłuższe utrzymanie wartości produktów, komponentów i materiałów. Efektem jest ograniczenie ilości generowanych odpadów i zanieczyszczeń oraz niższe potrzeby wydobycia nowych surowców, dzięki którym możliwe jest zwiększenie bioróżnorodności i zminimalizowanie śladu węglowego gospodarki przy jednoczesnym zaspokajaniu potrzeb ludzi.

Główne kryteria cyrkularności to:

• usprawnienie procesów i usunięcie nieefektywnych elementów,
• wykorzystanie energii odnawialnej oraz zachowanie zasobów naturalnych,
• optymalizacja wykorzystania surowców poprzez utrzymanie ich w obiegu bez utraty pierwotnych właściwości.

Podstawowym miernikiem obrazującym poziom rozwoju GOZ jest luka cyrkularności. Wskaźnik ten pokazuje, jaki odsetek surowców znajduje się poza obiegiem zamkniętym. Na świecie cyklicznie przetwarzamy tylko 7,2 proc. produktów i odpadów, co oznacza, że 92,8 proc. z nich nie jest ponownie wykorzystywane. Niewiele lepiej jest w Polsce, gdzie luka cyrkularności w 2022 r. wynosiła 89,8 proc., jak podaje „The Circularity Gap Report” organizacji Innowo.

Model gospodarki cyrkularnej

Szereg cyrkularnych korzyści

Cyrkularność przynosi przede wszystkim korzyści środowiskowe – zmniejsza wykorzystanie zasobów naturalnych, ogranicza degradację krajobrazu i siedlisk oraz chroni bioróżnorodność. Tworzenie wysokiej jakości produktów zaprojektowanych z myślą o ponownym wykorzystaniu pozwala także na redukcję emisji gazów cieplarnianych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Według Europejskiej Agencji Środowiska wytwarzanie i użytkowanie produktów oraz gospodarka odpadami odpowiadają łącznie za 12,4 proc. emisji gazów cieplarnianych UE, zatem wprowadzenie zmian w tym zakresie może znacząco obniżyć emisyjność Unii.

Korzyści środowiskowe przekładają się na korzyści społeczne, w tym przede wszystkim zdrowotne. Zmniejszenie emisji substancji zanieczyszczających wodę i powietrze czy też ograniczenie ilości stosowanych pestycydów w produkcji żywności może doprowadzić do redukcji wydatków na ochronę zdrowia. Z kolei redukcja marnotrawienia żywności oraz odchodzenie od uzależnienia gospodarki od importu surowców przyczynia się do poprawy bezpieczeństwa żywnościowego oraz narodowego. 

Transformacja w kierunku GOZ przynosi także korzyści gospodarcze. Lepsze wykorzystanie zasobów oraz inne korzyści osiągane w wyniku przejścia na gospodarkę cyrkularną przyczynią się do wzrostu PKB Unii Europejskiej o 7 pkt. proc. do 2030 r. w stosunku do scenariusza, w którym nie zostałyby wprowadzone żadne zmiany – jak szacuje się w raporcie Fundacji Ellen MacArthur i McKinsey Center for Business and Environment. Z kolei Nowy plan działania UE na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym wskazuje na korzyści takie jak: zwiększenie konkurencyjności, pobudzenie innowacji oraz stworzenie 700 tys. nowych miejsc pracy do 2030 r. 

Konsumencie też odgrywają rolę

Przejście na gospodarkę cyrkularną wymaga reorganizacji modeli produkcyjnych, ale konieczne jest także zaangażowania samych konsumentów. Wielu z nich już dzisiaj wybiera zrównoważone rozwiązania. Według badań Ministerstwa Klimatu i Środowiska aż 86 proc. mieszkańców Polski jest skłonnych ograniczyć zakup dóbr materialnych w celu zachowania surowców naturalnych i zmniejszenia ilości produkowanych odpadów, 47 proc. kupuje odzież używaną, a 33 proc. zwraca uwagę na kupowanie odpowiedniej ilości jedzenia, aby ograniczyć marnotrawienie żywności.

Inne trendy zauważalne w Polsce to wzrost selektywnej zbiórki odpadów, czyli posegregowanych śmieci, ekoprojektowanie, czyli tworzenie produktów z myślą o łatwym recyklingu, dążenie do niezależności energetycznej, dzięki wytwarzaniu energii we własnym zakresie (fotowoltaika, pompy ciepła) oraz uwzględnianie idei GOZ w zamówieniach publicznych. Tego typu zachowania, nawet jeżeli jedynie częściowo motywowane świadomą chęcią wdrażania cyrkularności, przyczyniają się do tworzenia presji społecznej, biznesowej i prawnej przybliżającej nas do zrównoważonego dysponowania surowcami Ziemi.

18 R dla cyrkularności

O zmniejszeniu ilości generowanych odpadów od lat mówi się przez pryzmat tzw. zasady 3R, która wskazuje na kolejne kroki, które należy podjąć, aby przejść na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Te kroki to: reduce (ograniczenie konsumpcji i produkcji), reuse (wielokrotne wykorzystywanie produktów), recycle (recykling). Cyrkularność wymaga jednak bardziej kompleksowego podejścia, które obrazuje rozwinięcie listy zaleceń do 18 czynności:

Lista 18 R stanowi dobre podsumowanie wielowątkowego charakteru gospodarki o obiegu zamkniętym. Osiągnięcie cyrkularności jest problemem złożonym, wymagającym zaangażowania licznych interesariuszy i kompletnie nowego spojrzenia na procesy produkcyjne i łańcuchy dostaw. Wiąże się to z koniecznością inwestowania w nowe technologie i reorganizacji modeli biznesowych. Choć jest to kosztowne i pracochłonne, dla wielu branż jest już niezbędne ze względu na unijne akty prawne będące rozwinięciem planu działania na rzecz GOZ.

Akademia ESG

Akademia ESG to największa w Polsce baza wiedzy o ESG. Inspirujemy do wdrażania zrównoważonych praktyk, stając się miejscem pierwszego wyboru dla każdego, szukającego najlepiej przygotowanych informacji na temat ESG.

NAPISZ DO NAS