Aż 100 proc. zwrotu kosztów termomodernizacji dla najbardziej potrzebujących i 10 mld zł nowych środków z Funduszu Modernizacyjnego – tak wygląda nowa odsłona programu Czyste Powietrze. Po czterech miesiącach zawieszenia, program wraca 31 marca z gruntownie zmienionymi zasadami ukierunkowanymi na walkę z ubóstwem energetycznym i eliminację nadużyć.
Z artykułu dowiesz się:
- Jakie są nowe progi dochodowe i poziomy wsparcia w programie Czyste Powietrze?
- Na czym polega innowacyjny system operatorów i kto może nim zostać?
- Dlaczego wprowadzono obowiązkowe potwierdzenie standardu energetycznego budynków?
Program Czyste Powietrze to największe przedsięwzięcie realizowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we współpracy z wojewódzkimi funduszami. Jego reforma była koniecznością w obliczu licznych nieprawidłowości i nadużyć, które doprowadziły do zawieszenia programu w listopadzie 2024 r.
Nowe zasady programu Czyste Powietrze – trzy poziomy dofinansowania
Zmieniony program Czyste Powietrze wprowadza trzy poziomy wsparcia uzależnione od dochodów, przy czym progi uprawniające do dofinansowania zostały znacząco podniesione. Poziom najwyższy gwarantuje pokrycie nawet 100 proc. kosztów kwalifikowanych netto i jest skierowany do gospodarstw wieloosobowych o średnim miesięcznym dochodzie do 1300 zł na osobę lub do gospodarstw jednoosobowych z dochodem do 1800 zł. To wsparcie obejmie również osoby pobierające określone zasiłki (stały, okresowy, rodzinny lub specjalny zasiłek opiekuńczy).
Poziom podwyższony oferuje do 70 proc. dofinansowania kosztów kwalifikowanych i obejmuje gospodarstwa o miesięcznym dochodzie do 2250 zł na osobę lub 3150 zł w przypadku gospodarstw jednoosobowych. Poziom podstawowy z 40-procentowym wsparciem pozostaje niezmieniony i jest dostępny dla osób z rocznym dochodem nieprzekraczającym 135 tys. zł.
W nowej formule programu wprowadzono też istotne ograniczenie – na jeden budynek lub lokal mieszkalny można otrzymać tylko jedno dofinansowanie, a beneficjentem można być tylko raz. Dodatkowo, warunkiem uzyskania wsparcia jest posiadanie własności budynku przez minimum 3 lata przed złożeniem wniosku (z wyjątkiem sytuacji spadkowych).
Obowiązkowy audyt energetyczny i świadectwo charakterystyki
Kluczową zmianą w programie Czyste Powietrze jest wprowadzenie obowiązkowego potwierdzenia standardu energetycznego budynku zarówno przed, jak i po realizacji inwestycji. Przed rozpoczęciem prac wymagany będzie audyt energetyczny, a po ich zakończeniu – świadectwo charakterystyki energetycznej. Oba dokumenty muszą być sporządzone przez osobę wpisaną do rejestru osób uprawnionych do sporządzania świadectw.
Jest to odpowiedź na problem tzw. rachunków grozy, z którymi borykali się niektórzy beneficjenci poprzedniej wersji programu. Najwyższy poziom dofinansowania będzie dostępny tylko dla budynków z wysokim zapotrzebowaniem na energię użytkową do ogrzewania (powyżej 140 kWh/m² rocznie), co ma zapewnić, że wsparcie trafi do osób rzeczywiście dotkniętych ubóstwem energetycznym.
Operatorzy programu Czyste Powietrze – kompleksowe wsparcie beneficjentów
Innowacyjnym rozwiązaniem jest wprowadzenie ogólnopolskiego systemu operatorów, którzy będą wspierać beneficjentów na każdym etapie procesu – od podjęcia decyzji, przez realizację inwestycji, aż po jej rozliczenie. W pierwszej kolejności funkcję operatorów będą pełnić gminy i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Wsparcie operatora będzie obowiązkowe w przypadku ubiegania się o najwyższy poziom dofinansowania oraz przy prefinansowaniu (zaliczce wynoszącej do 35 proc. kosztów). Za swoją pracę operatorzy programu Czyste Powietrze otrzymają wynagrodzenie w wysokości 1700 zł za każdego skutecznie obsłużonego beneficjenta. To rozwiązanie ma eliminować sytuacje, w których beneficjenci byli zdani wyłącznie na siebie lub na nieuczciwych wykonawców.
Racjonalizacja wydatków i lista ZUM
W programie określono maksymalne kwoty dotacji dla poszczególnych rodzajów kosztów oraz wprowadzono limity dotacji jednostkowych na metr kwadratowy ocieplenia. Beneficjenci mogą też korzystać z listy Zielonych Urządzeń i Materiałów (ZUM), która jest obowiązkowa przy wyborze pomp ciepła, kotłów zgazowujących drewno oraz kotłów na pellet.
Kotły gazowe nie będą objęte dofinansowaniem w ramach programu Czyste Powietrze, jednak rząd zapowiada wprowadzenie odrębnego programu dla instalacji gazowych.
Finansowanie programu Czyste Powietrze i rozwiązanie zaległości
Program Czyste Powietrze został zasilony dodatkowymi 10 mld zł bezzwrotnych dotacji ze środków Funduszu Modernizacyjnego. Jest to szczególnie istotne w kontekście problemów z płynnością finansową, które dotknęły wielu wykonawców i beneficjentów w poprzednich miesiącach.
W systemie zalegało ponad 160 tys. nierozpatrzonych wniosków o wypłatę środków, co doprowadziło do protestów wykonawców, którzy twierdzili, że ich firmy są na skraju bankructwa. Wojewódzkie fundusze zapowiadają przyspieszenie wypłat zaległości, zwiększając częstotliwość przelewów i zatrudniając dodatkowych pracowników do oceny wniosków.
Program Czyste Powietrze – nabór wniosków od 31 marca
Nabór wniosków w nowej odsłonie programu Czyste Powietrze rozpocznie się 31 marca 2025 r. Osoby zainteresowane uzyskaniem dofinansowania mogą znaleźć szczegółowe informacje na stronie czystepowietrze.gov.pl.
Reforma programu stanowi odpowiedź na problemy, które doprowadziły do jego zawieszenia – nadużycia związane z zawyżaniem kosztów, narzucaniem zbyt wysokich marż przez wykonawców oraz brakiem przejrzystości w wydatkowaniu środków publicznych. Nowe zasady mają zapewnić, że wsparcie trafi do tych, którzy najbardziej go potrzebują, a pieniądze publiczne będą wydawane efektywnie i transparentnie.
