Z 94 mld zł pozyskanych ze sprzedaży uprawnień do emisji w ramach unijnego systemu ETS jedynie niecałe 1,3 proc. przekazano bezpośrednio na cele związane z redukcją emisji gazów cieplarnianych lub zarządzaniem tymi emisjami – wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli.
Celem kontroli było zbadanie, czy gospodarowanie środkami uzyskanymi ze sprzedaży uprawnień do emisji w ramach systemu EU ETS przyczyniło się do redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce oraz czy gospodarowanie tymi środkami było prawidłowe. Kontrolą objęto działania Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Ministerstwa Rozwoju i Technologii, Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w okresie od 1 stycznia 2013 r. do 12 czerwca 2023 r.
Kontrola wykazała, że gospodarowanie środkami pozyskanymi na aukcjach w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych było zgodne z przepisami, ale nie zapewniało w sposób wystarczający ochrony interesów budżetu państwa oraz możliwości powiązania poniesionych wydatków z redukcją emisji gazów cieplarnianych – podaje Najwyższa Izba Kontroli w najnowszym komunikacie.
W związku z tym NIK ocenia negatywnie funkcjonujący w Polsce system gospodarowania dochodami ze sprzedaży uprawnień EU ETS. Izba podaje, że system został zorganizowany w sposób uniemożliwiający jednoznaczne ustalenie faktycznego wykorzystania dochodów ze sprzedaży uprawnień do emisji w przypadku niemal 90 proc. uzyskanych środków. Wynikało to przede wszystkim z faktu, że ponad 63 proc. uzyskanych dochodów trafiało do budżetu państwa, w którym obowiązywała zasada jedności budżetowej – bez koncepcji wykorzystania tych środków, a prawie 25 proc. dochodów przekazano do funduszy pozabudżetowych, niezobowiązanych do prowadzenia wyodrębnionej ewidencji księgowej. Z tego powodu nie było możliwe powiązanie wydatkowania tych środków z redukcją emisji gazów cieplarnianych.
W latach 2013-2023 Polska uzyskała ze sprzedaży uprawnień EU ETS dochód w wysokości blisko 94 mld zł, w tym prawie 90 proc. (ponad 84 mld zł). uzyskano w latach 2019-2023.
W związku z wynikami kontroli, w celu poprawy procesu gospodarowania środkami ze sprzedaży uprawnień EU ETS, w tym zapewnienia należytej ochrony interesu budżetu państwa, Najwyższa Izba Kontroli, wnioskuje do Prezesa Rady Ministrów o zapewnienie:
- opracowania i wdrożenia mechanizmów zapewniających wykorzystanie środków z aukcyjnej sprzedaży uprawnień EU ETS na wsparcie zadań przyczyniających się do redukcji emisji gazów cieplarnianych;
- opracowania i wdrożenia mechanizmów planowania i kontroli wykorzystania dochodów ze sprzedaży uprawnień EU ETS, w tym monitorowania poziomu ich wykorzystania w trakcie i po zakończeniu danego roku budżetowego;
- niezwłocznego podjęcia działań legislacyjnych w celu wprowadzenia w ustawie o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych wymogu dla podmiotów otrzymujących środki z dochodów ze sprzedaży uprawnień EU ETS rozliczania po zakończeniu danego roku budżetowego wykorzystania tych środków na cele zgodne z ich przeznaczeniem oraz zwrotu do budżetu państwa niewykorzystanych środków;
- niezwłocznego opracowania polityk i strategii dotyczących transformacji do gospodarki niskoemisyjnej oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych przez właściwych członków Rady Ministrów.
Więcej informacji na temat wniosków z kontroli można przeczytać na stronie NIK.
