Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Pierwszy eksperyment w zrównoważonej współpracy makroregionalnej

Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego powstała w 2009 r. jako pionierskie rozwiązanie łączące cele środowiskowe z rozwojem gospodarczym. 97 proc. obszaru Bałtyku pozostaje zeutrofizowane, a martwe strefy zajmują już 17 proc. powierzchni morza. Ta pierwsza strategia makroregionalna Unii Europejskiej, która obejmuje osiem państw członkowskich i 85 milionów mieszkańców, staje się laboratorium dla przyszłych inicjatyw zrównoważonego rozwoju.

Z artykułu dowiesz się:

• Jak strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego łączy ochronę środowiska z rozwojem gospodarczym?
• Jakie wyzwania środowiskowe region musi pokonać w kontekście transformacji energetycznej?
• Dlaczego polska prezydencja może być przełomowa dla bezpieczeństwa i współpracy w regionie?

Trzy filary zrównoważonego rozwoju regionu bałtyckiego

Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego opiera się na trzech wzajemnie uzupełniających się filarach, które doskonale wpisują się w filozofię ESG. Pierwszy filar, czyli „Ratowanie morza”, koncentruje się na walce z katastrofą ekologiczną, a dokładniej eutrofizacją, która objęła niemal całe akwatorium. Problem ma charakter transgraniczny i wymaga skoordynowanych działań wszystkich państw regionu. Polska odpowiada za 24 proc. związków azotu i aż 44 proc. związków fosforu trafiających do wód Bałtyku.

Drugi filar – „Łączenie regionu” – promuje rozwój zrównoważonej infrastruktury transportowej i energetycznej. Morska energetyka wiatrowa stała się jednym z najważniejszych projektów, z planowaną mocą 19,6 GW do 2030 r. Trzeci filar, a więc „Wzrost dobrobytu”, skupia się na innowacjach i badaniach, które mają wspierać zrównoważony rozwój gospodarczy całego regionu.

Transformacja energetyczna jako motor zmian

Region Morza Bałtyckiego staje się europejskim poligonem doświadczalnym dla OZE, szczególnie morskiej energetyki wiatrowej. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego promuje projekty, które mają zmienić krajobraz energetyczny Europy Północnej. Płytkie wody i silne wiatry stwarzają idealne warunki dla farm wiatrowych, które mogą stać się fundamentem dekarbonizacji regionu. Współpraca energetyczna wykracza poza produkcję zielonej energii. Integracja systemów energetycznych między państwami bałtyckimi ma zapewnić stabilność dostaw i zwiększyć odporność na zewnętrzne szoki. Projekty takie jak EstLink 2 czy Balticconnector pokazują, jak infrastruktura krytyczna może służyć nie tylko celom gospodarczym, ale również geopolitycznym.

Wyzwania środowiskowe w czasach kryzysu klimatycznego

Morze Bałtyckie to jedno z najbardziej zanieczyszczonych mórz świata, co czyni strategię UE dla regionu Morza Bałtyckiego niezwykle istotną dla przyszłości ekosystemu. Powierzchnia martwych stref wzrosła dziesięciokrotnie w ciągu ostatnich 115 lat. To sygnał wskazujący na dramatyczną degradację środowiska. Problem ma charakter systemowy – nadmiar substancji odżywczych z rolnictwa i oczyszczalni ścieków prowadzi do masowego rozwoju glonów i zamierania życia podwodnego.

Implementacja zasad gospodarki obiegu zamkniętego staje się priorytetem dla wszystkich państw regionu. Strategie redukcji odpadów, recykling składników odżywczych i rozwój zrównoważonego rolnictwa to elementy szerszej transformacji, która ma zatrzymać degradację Bałtyku. Pierwsze efekty są już widoczne – redukcja dopływu azotu o 13 proc. i fosforu o 19 proc. w ostatnich latach pokazuje, że skoordynowane działania przynoszą rezultaty.

Polska prezydencja wobec nowych wyzwań geopolitycznych

Od lipca 2024 r. Polska przewodzi strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego w bezprecedensowych okolicznościach geopolitycznych. Rosyjska inwazja na Ukrainę i przystąpienie Finlandii oraz Szwecji do NATO całkowicie zmieniły kontekst bezpieczeństwa w regionie. Polskie przewodnictwo koncentruje się na trzech wymiarach: bezpieczeństwie, współpracy z Ukrainą i aktualizacją celów strategicznych. Współpraca z Ukrainą wykracza poza wymiar polityczny i obejmuje konkretne projekty w obszarze bezpieczeństwa żywnościowego i transformacji energetycznej. Strategia staje się platformą dzielenia się doświadczeniami w zakresie integracji z europejskim zielonym ładem i standardami środowiskowymi. To praktyczny wymiar solidarności europejskiej w działaniu.

Finansowanie bez własnego budżetu – innowacyjny model współpracy

Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego funkcjonuje bez dedykowanego budżetu – opiera się jedynie na instrumentach finansowych Unii Europejskiej. Program Interreg Region Morza Bałtyckiego 2021-2027 dysponuje budżetem przekraczającym 250 milionów euro. Staje się w ten sposób głównym źródłem finansowania projektów. Model ten wymusza większą koordynację i efektywność wydatkowania środków. Baltic Sea Strategy Point utworzony w 2022 r. w Turku i Hamburgu pełni funkcję koordynacyjną dla całej strategii. Struktura organizacyjna została uproszczona z 73 do 44 działań w ramach 14 obszarów tematycznych. Ta racjonalizacja ma zwiększyć skuteczność wdrażania projektów i poprawić komunikację między uczestnikami.

Przyszłość strategii w kontekście nowych wyzwań

Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego ewoluuje w kierunku większego nacisku na bezpieczeństwo i odporność. Zagrożenia hybrydowe, uszkodzenia infrastruktury krytycznej i rosyjska „flota cieni” transportująca ropę mimo sankcji to nowe wyzwania, z którymi musi zmierzyć się region. Ochrona kabli energetycznych, światłowodów i rurociągów gazowych stała się priorytetem bezpieczeństwa narodowego.

Zmiany klimatyczne dodatkowo komplikują sytuację. Wzrost temperatury wód Bałtyku przyspiesza procesy eutrofizacji, podczas gdy ekstremalne zjawiska pogodowe zagrażają infrastrukturze morskiej. Strategia musi łączyć cele środowiskowe z wymogami bezpieczeństwa, tworząc nowy model odpornej współpracy regionalnej.

NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI

1. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego udowodniła, że współpraca makroregionalna może skutecznie łączyć cele środowiskowe z rozwojem gospodarczym, osiągając redukcję zanieczyszczeń przy jednoczesnym wspieraniu transformacji energetycznej.
2. Morska energetyka wiatrowa staje się motorem zmian w regionie, a cel 19,6 GW mocy do 2030 roku może uczynić z Bałtyku europejskie centrum odnawialnych źródeł energii.
3. Nowe wyzwania geopolityczne związane z wojną w Ukrainie i zagrożeniami hybrydowymi zmuszają strategię do ewolucji w kierunku większego nacisku na bezpieczeństwo i odporność infrastruktury krytycznej.

Aleksandra Mrozek-Nowak

Akademia ESG to największa w Polsce baza wiedzy o ESG. Inspirujemy do wdrażania zrównoważonych praktyk, stając się miejscem pierwszego wyboru dla każdego, szukającego najlepiej przygotowanych informacji na temat ESG. E-mail: a.mrozek@akademiaesg.pl

Napisz do nas