Jakie regulacje UE dotyczące OZE wpływają na Polskę?

Regulacje UE zobowiązują Polskę do zwiększenia udziału OZE w swoim miksie energetycznym z 7,2 proc. w 2005 r. do 15 proc. w 2020 r. Obecnie, wraz z europejskim celem osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., przed Polską stoją jeszcze bardziej ambitne wyzwania i zadania, które będą miały kluczowe znaczenie dla przyszłości sektora energetycznego. 

Z artykułu dowiesz się:

• Jakie unijne przepisy wpłynęły na rozwój OZE w Polsce?
• Jak polityka UE kształtuje polskie prawo i wsparcie dla OZE?
• Jakie cele klimatyczne i wyzwania stoją przed Polską?
• Jakie nowe mechanizmy wsparcia i regulacje dotyczące OZE wprowadzono w Polsce?

Regulacje Unii Europejskiej dotyczące odnawialnych źródeł energii fundamentalnie kształtują polską politykę energetyczną od ponad dwóch dekad. Od pierwszych dyrektyw promujących OZE w UE, przez pakiet klimatyczno-energetyczny, aż po Zielony Ład – każda z tych inicjatyw przekłada się na konkretne zmiany w polskim systemie energetycznym, prawie krajowym i strategiach rozwoju. W ostatnich latach zakres regulacji został dodatkowo rozszerzony przez takie dokumenty jak RED III, REPowerEU czy zaktualizowaną dyrektywę o efektywności energetycznej, które znacząco podnoszą ambicje klimatyczne UE i państw członkowskich.

Dyrektywa o odnawialnych źródłach energii jako fundament zmian

Dyrektywa o odnawialnych źródłach energii 2009/28/WE była pierwszym kompleksowym aktem prawnym UE, który ustanowił wiążące cele dla państw członkowskich w zakresie rozwoju OZE. Dla Polski oznaczało to konieczność osiągnięcia 15 proc. udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto do 2020 roku. Polska osiągnęła ten cel z niewielkim zapasem – według danych Eurostatu w 2020 r. udział OZE wyniósł 16,1 proc. Szczególnie dynamiczny wzrost odnotowano w sektorze elektroenergetyki, gdzie udział OZE wzrósł z 3,8 proc. w 2005 r. do 16,4 proc. w 2020 r.

Nowelizacja dyrektywy, znana jako RED II (Dyrektywa 2018/2001), podniosła poprzeczkę jeszcze wyżej. Ustanowiła ona wiążący cel na poziomie UE w wysokości co najmniej 32 proc. udziału energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto do 2030 r. Polska musi dostosować swoje krajowe plany energetyczne do tego celu, co znalazło odzwierciedlenie w Krajowym Planie Energii i Klimatu na lata 2021-2030.

Od 2023 r. obowiązuje również RED III (Dyrektywa 2023/2413), która zwiększa wymagany udział OZE w UE do co najmniej 42,5 proc. do 2030 r., z możliwością osiągnięcia 45 proc. dokument przewiduje także cele sektorowe: 49 proc. energii odnawialnej w budynkach, 29 proc. w transporcie oraz coroczny 1,6 proc. wzrost wykorzystania OZE w przemyśle, a także obowiązek, by 42 proc. wodoru dla przemysłu pochodziło z paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego do 2030 r.

Wpływ polityki energetycznej Unii Europejskiej na polskie przepisy

Polityka energetyczna Unii Europejskiej determinuje kierunki rozwoju polskiego sektora energetycznego poprzez mechanizm transpozycji dyrektyw do prawa krajowego. Najważniejszym aktem prawnym implementującym unijne regulacje jest ustawa z dn. 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, która była wielokrotnie nowelizowana w odpowiedzi na zmieniające się wymogi europejskie. Dyrektywa OZE wprowadziła również obowiązek stosowania systemów wsparcia dla odnawialnych źródeł energii. W Polsce przełożyło się to na utworzenie systemu zielonych certyfikatów, a następnie systemu aukcyjnego wprowadzonego w 2016 r. Mechanizm aukcyjny, zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej dotyczącymi pomocy państwa, miał zapewnić większą efektywność kosztową wsparcia OZE.

Europejska polityka energetyczna wpłynęła także na kształt polskich regulacji dotyczących energetyki prosumenckiej. Implementacja dyrektywy RED II doprowadziła do uchwalenia w 2021 r. nowelizacji ustawy o OZE, która rozszerzyła definicję prosumenta i wprowadzała nowe formy wsparcia dla małych instalacji odnawialnych.

Wpływ unijnych regulacji wzmocniła również strategia Europejskiego Zielonego Ładu (2019), która zakłada redukcję emisji o min. 55 proc. do 2030 r. oraz neutralność klimatyczną do 2050 r. Pakiet „Fit for 55” wprowadził szereg rozwiązań prawnych – od reformy EU ETS po mechanizm CBAM, wspierając rozwój czystej energii.

Cele klimatyczno-energetyczne a polska transformacja

Pakiet klimatyczno-energetyczny „Fit for 55” stanowi najambitniejszy zestaw regulacji UE dotyczący transformacji energetycznej. Zgodnie z komunikatem Komisji Europejskiej z lipca 2021 r., pakiet ten przewiduje podniesienie celu udziału OZE w UE do 40 proc. do 2030 r. Dla Polski oznacza to konieczność znacznego przyspieszenia tempa rozwoju odnawialnych źródeł energii.

Polityka energetyczna UE do 2030 zakłada również większą integrację systemów energetycznych państw członkowskich. Rozporządzenie w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu (2018/1999) zobowiązuje Polskę do regularnego raportowania postępów w realizacji celów klimatyczno-energetycznych i aktualizacji krajowych planów. Szczególne znaczenie ma także dyrektywa w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (RED III), która została przyjęta w 2023 r. Podnosi ona unijny cel OZE do 42,5 proc. z możliwością osiągnięcia 45 proc. do 2030 r., co będzie wymagało od Polski dodatkowych działań legislacyjnych i inwestycyjnych.

Ważnym elementem nowych celów klimatycznych jest również plan REPowerEU (2022), który zakłada uniezależnienie UE od rosyjskich paliw kopalnych, podwojenie mocy fotowoltaiki do 2025 r. oraz osiągnięcie 600 GW PV do 2030 r. Plan zakłada także przyspieszenie procedur pozwoleń dla instalacji OZE.

OZE w UE – mechanizmy wsparcia w kontekście unijnych regulacji

System wsparcia OZE w Polsce ewoluował pod wpływem unijnych wytycznych dotyczących pomocy państwa w dziedzinie ochrony środowiska i energii. Komisja Europejska w swoich wytycznych z 2014 r. (zaktualizowanych w 2022 r.) promuje mechanizmy rynkowe, takie jak przetargi konkurencyjne, które zostały wdrożone w Polsce poprzez system aukcyjny.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości przeprowadziła dotychczas ponad 20 aukcji OZE, które doprowadziły do kontraktacji mocy o łącznej wartości przekraczającej 10 GW. System ten jest bezpośrednią odpowiedzią na wymogi unijne dotyczące efektywności kosztowej wsparcia publicznego. Regulacje unijne wpłynęły również na kształt polskich przepisów dotyczących sieci i rozliczeń energii z OZE. Implementacja dyrektywy o wspólnych zasadach rynku wewnętrznego energii elektrycznej doprowadziła do wprowadzenia w Polsce systemu net-billingu dla prosumentów, zastępującego wcześniejszy system net-meteringu.

Najnowsze przepisy obejmują też dyrektywę o efektywności energetycznej EED (2023/1791), zakładającą redukcję zużycia energii o 11,7 proc. do 2030 r. oraz zwiększenie oszczędności energii do 1,49 proc. rocznie. W sektorze transportu kluczowe znaczenie ma rozporządzenie ReFuelEU Aviation (2023), które wprowadza obowiązek stosowania 2 proc. zrównoważonych paliw lotniczych od 2025 r., 6 proc. od 2030 r. i aż 70 proc. do 2050 r.

Polityka energetyczna w Polsce wobec unijnych wyzwań

Polityka energetyczna państwa, określona w Polityce Energetycznej Polski do 2040 r., została dostosowana do wymogów unijnych. Dokument ten zakłada osiągnięcie 23 proc. udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto do 2030 r., co przekracza minimalne wymagania wynikające z podziału unijnego celu między państwa członkowskie. Strategia ta przewiduje rozwój wszystkich technologii OZE, ze szczególnym uwzględnieniem energetyki wiatrowej na morzu. Zgodnie z danymi Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Polska planuje osiągnięcie 5,9 GW mocy zainstalowanej w morskich farmach wiatrowych do 2030 r., co stanowi odpowiedź na unijną strategię dla energii z morskich źródeł wiatrowych.

Polityka energetyczna w Polsce musi również uwzględniać wymogi dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej oraz rozporządzenia LULUCF (wykorzystanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo). Te regulacje wpływają na sposób liczenia udziału OZE i mogą wymagać dodatkowych działań w zakresie zrównoważonej biomasy. W przyszłości ważne będą również regulacje dotyczące wodoru – zgodnie ze strategią UE celem jest osiągnięcie 10 mln ton odnawialnego wodoru rocznie do 2030 r. – a także rozwój magazynowania energii i inteligentnych sieci.

Wpływ Zielonego Ładu na polskie regulacje OZE

Europejski Zielony Ład, przedstawiony przez Komisję Europejską w grudniu 2019 r., wyznacza nowy kierunek dla polityki klimatyczno-energetycznej UE. Jego celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., co wymaga radykalnej transformacji systemów energetycznych wszystkich państw członkowskich. Dla Polski oznacza to konieczność opracowania długoterminowej strategii rozwoju OZE, która wykracza poza cele na 2030 r. Zgodnie z wymogami rozporządzenia o prawie klimatycznym UE, Polska musi przedstawić scenariusze osiągnięcia neutralności klimatycznej, co bezpośrednio wpływa na planowanie rozwoju odnawialnych źródeł energii.

Zielony Ład wprowadza również nowe mechanizmy finansowania transformacji energetycznej, takie jak Fundusz Sprawiedliwej Transformacji. Polska jest jednym z głównych beneficjentów tego funduszu, otrzymując 3,85 mld EUR na wsparcie regionów najbardziej dotkniętych transformacją, zgodnie z danymi Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej. Do instrumentów wspierających transformację należy również komponent REPowerEU, rozszerzający pulę środków dostępnych w ramach Krajowych Planów Odbudowy na inwestycje w OZE.

Polityka energetyczna UE – regulacje dotyczące jakości i pochodzenia energii

Unijna polityka energetyczna wprowadza również szczegółowe regulacje dotyczące jakości i pochodzenia energii z OZE. System gwarancji pochodzenia, uregulowany w dyrektywie RED II, został implementowany w Polsce poprzez przepisy dotyczące certyfikatów pochodzenia energii. Komisja Europejska nałożyła również na państwa członkowskie obowiązek stosowania kryteriów zrównoważoności dla bioenergetyki. W Polsce regulacje te zostały wprowadzone w rozporządzeniu Ministra Energii z 2018 r. w sprawie kryteriów zrównoważoności dla biopaliw, biopłynów i paliw z biomasy.

Szczególne znaczenie mają także regulacje dotyczące ESG, które coraz bardziej wpływają na finansowanie projektów OZE. Taksonomia UE dla zrównoważonych działań gospodarczych określa kryteria, które muszą spełniać inwestycje w OZE, aby zostały uznane za środowiskowo zrównoważone. W sektorze transportowym dodatkowo obowiązuje rozporządzenie ReFuelEU Aviation, ustanawiające minimalny udział zrównoważonych paliw lotniczych (SAF) – 2 proc. od 2025 r., 6 proc. od 2030 r. oraz 70 proc. do 2050 r.

Polityka energetyczna państwa — przyszłe wyzwania regulacyjne

Polityka energetyczna UE ewoluuje w kierunku jeszcze większej integracji systemów energetycznych i rozwoju technologii przyszłości. Strategia UE dla wodoru, przyjęta w 2020 r., zakłada produkcję do 10 milionów ton odnawialnego wodoru w UE do 2030 r., co będzie wymagało od Polski opracowania krajowej strategii wodorowej.

Regulacje dotyczące magazynowania energii będą również kluczowe dla dalszego rozwoju OZE. Komisja Europejska pracuje nad przepisami dotyczącymi bateryjnych systemów magazynowania energii, które będą miały bezpośredni wpływ na polskie regulacje w tym zakresie. Nadchodzące zmiany w regulacjach unijnych będą także dotyczyły większej digitalizacji sektora energetycznego i rozwoju inteligentnych sieci. Dyrektywa o wspólnych zasadach rynku wewnętrznego energii elektrycznej wymaga od państw członkowskich stworzenia ram regulacyjnych dla nowych technologii, takich jak agregacja popytu czy partycypacja konsumentów w rynkach energii.

Regulacje UE dotyczące OZE wywierają fundamentalny wpływ na kształt polskiego sektora energetycznego. Od pierwszych dyrektyw promujących odnawialne źródła energii, przez ambitne cele klimatyczno-energetyczne, aż po kompleksową wizję Zielonego Ładu – każda z tych inicjatyw przekłada się na konkretne zmiany w polskim prawie, strategiach rozwoju i praktyce rynkowej. Istotne będzie dalsze dostosowywanie polskich regulacji do ewoluujących wymogów unijnych, przy jednoczesnym wykorzystaniu dostępnych mechanizmów wsparcia i finansowania transformacji energetycznej. W kolejnych latach Polska będzie musiała w pełni zaimplementować wszystkie nowe akty prawne – zwłaszcza RED III, EED, ReFuelEU Aviation i elementy Fit for 55 – które znacząco zdefiniują tempo i zakres transformacji energetycznej.

Akademia ESG

Akademia ESG to największa w Polsce baza wiedzy o ESG. Inspirujemy do wdrażania zrównoważonych praktyk, stając się miejscem pierwszego wyboru dla każdego, szukającego najlepiej przygotowanych informacji na temat ESG. e-mail: redakcja@akademiaesg.pl

Napisz do nas