Zielone zamówienia publiczne (ZZP) zyskują na znaczeniu jako narzędzie umożliwiające instytucjom publicznym nabywanie produktów i usług o bardziej pozytywnym wpływie na środowisko. Choć ich udział w rynku wciąż jest niewielki (4,3 proc. w 2023), to liczba tego typu zamówień wzrosła o 22 proc. rok do roku. Jednocześnie ich łączna wartość spadła o ponad jedną trzecią, co może świadczyć o przesunięciu nacisku z dużych projektów na mniejsze, ale liczniejsze postępowania.
Czym są zielone zamówienia publiczne?
Zielone zamówienia to proces, w którym instytucje publiczne dokonują zakupów z uwzględnieniem wpływu danego produktu, usługi czy robót budowlanych na środowisko w całym cyklu życia. W praktyce oznacza to wprowadzenie kryteriów środowiskowych już na etapie planowania postępowania, wyboru oferty i realizacji umowy.
Celem ZZP jest m.in. ograniczenie emisji CO₂, zmniejszenie zużycia energii i wody, redukcja odpadów oraz poprawa jakości powietrza i ochrony bioróżnorodności. ZZP odgrywają coraz większą rolę w realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu, stanowiąc impuls do zrównoważonej transformacji gospodarki.
Ramy prawne zielony zamówień publicznych
Prawo UE – dyrektywy 2014/24/UE i 2014/25/UE umożliwiły zamawiającym ocenę ofert nie tylko pod kątem ceny, ale także z uwzględnieniem aspektów środowiskowych, społecznych i jakościowych. Wspierają też stosowanie tzw. kosztów cyklu życia produktu, co zachęca do długoterminowego myślenia o skutkach środowiskowych.
Prawo polskie – zagadnienia ZZP reguluje ustawa z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych. Kluczowe przepisy:
- Art. 17 ust. 1 PZP – obowiązek dążenia do najlepszych efektów, w tym środowiskowych,
- Art. 83 ust. 3 pkt 4 PZP – analiza potrzeb z uwzględnieniem aspektów środowiskowych,
- Art. 242 ust. 2 pkt 3 PZP – możliwość przyznania punktów za kryteria ekologiczne,
- Art. 245 PZP – możliwość uwzględniania kosztów cyklu życia (np. emisji, utylizacji).
Prawo daje szerokie możliwości stosowania ZZP, choć nie nakłada obowiązku ich stosowania.
Skala rynku zielonych zamówień publicznych
W 2023 r. zamówienia publiczne w Polsce osiągnęły wartość 279,8 mld zł (ok. 8,2 proc. PKB). Zielone zamówienia stanowiły 11,9 mld zł, a ich liczba była wyższa o 22 proc. niż rok wcześniej. Jednocześnie ich wartość spadła o 30,6 proc., co może wynikać z częstszego stosowania ZZP w mniejszych postępowaniach.
Od 2016 r. liczba zielonych zamówień wzrosła sześciokrotnie, a ich wartość – ponad jedenastokrotnie, co wskazuje na rosnącą świadomość i dostępność ekologicznych rozwiązań.
Największe zastosowanie ZZP znajduje się w sektorach:
- gospodarki odpadami i energetyki,
- budownictwa (szczególnie z uwzględnieniem wbudowanego śladu węglowego),
- transportu (np. zakupy niskoemisyjnych pojazdów),
- żywności (np. ekologiczne produkty w zamówieniach dla szkół i szpitali).
Korzyści z wdrażania ZZP
- Środowiskowe – ZZP przyczyniają się do redukcji emisji, zużycia zasobów i poprawy jakości powietrza. Sprzyjają wdrażaniu koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym i osiąganiu neutralności klimatycznej.
- Ekonomiczne – Choć ekologiczne rozwiązania bywają droższe w zakupie, to ich koszt w cyklu życia (LCC) bywa niższy dzięki mniejszym kosztom eksploatacji i utylizacji. Art. 245 PZP umożliwia uwzględnienie tych kosztów w kryteriach wyboru ofert.
- Innowacyjne – ZZP stymulują rozwój nowoczesnych, bardziej zrównoważonych technologii. Instytucje publiczne, które je stosują, zyskują wizerunek nowoczesnych i odpowiedzialnych społecznie.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na narzędzia wspierające ocenę zrównoważonego rozwoju, takie jak platforma Synesgy od CRIF. Umożliwia ona firmom mierzenie i raportowanie poziomu ich zgodności z kryteriami ESG, co może być pomocne przy ubieganiu się o zamówienia uwzględniające aspekty środowiskowe.
Kierunki rozwoju zielonych zamówień publicznych
W maju 2024 r. powołano rządowy zespół ds. rozwoju ZZP, którego zadaniem jest stworzenie wytycznych i wzmocnienie systemu wsparcia. Prognozy wskazują na:
- wzrost udziału ZZP w całkowitym rynku,
- obowiązkowe kryteria środowiskowe w wybranych sektorach,
- rozwój narzędzi wsparcia (wzorcowe dokumentacje, kalkulatory LCC),
- rosnącą presję społeczną i unijną na stosowanie rozwiązań proekologicznych.
Jako jedną z głównych barier wskazuje się wciąż niewystarczające są kompetencje zamawiających i świadomość wykonawców. Nadal wielu zamawiających kieruje się przede wszystkim ceną, marginalizując kryteria jakościowe. Brakuje również jednolitej strategii krajowej. Choć istnieje Krajowy Plan Działań w zakresie ZZP, to nie jest on wiążący ani szczegółowy. Ponadto nieprzystające do rynku wymagania mogą wykluczać MŚP.
Zamawiający powinni inwestować w szkolenia, prowadzić analizy rynku, jasno formułować kryteria i prowadzić dialog z wykonawcami. Wykonawcy – dostosowywać ofertę do oczekiwań środowiskowych, inwestować w innowacje i transparentnie raportować działania ESG.
Zielone zamówienia publiczne w Polsce mają duży potencjał, ale wymagają dalszego wsparcia systemowego i edukacyjnego. Wspierają transformację gospodarczą w stronę neutralności klimatycznej, wspomagają rozwój innowacji i mogą przynosić wymierne oszczędności.
Jeśli wiadomość nie dotarła, prosimy o sprawdzenie folderu ze spamem.
W razie jakichkolwiek problemów zachęcamy do kontaktu na adres e-mail: kontakt@akademiaesg.pl
