Jakie są cele ONZ? Od utrzymania pokoju po zrównoważony rozwój

Jakie są cele ONZ? Organizacja Narodów Zjednoczonych, powołana w 1945 r., ewoluowała od podstawowej misji utrzymania pokoju światowego po kompleksową wizję zrównoważonego rozwoju obejmującą wszystkie wymiary ludzkiej egzystencji. Współczesne cele ONZ to nie tylko dyplomacja i bezpieczeństwo, ale także walka z ubóstwem, ochrona klimatu i budowa sprawiedliwego świata.

Z artykułu dowiesz się:

• Czym różnią się historyczne cele statutowe ONZ od współczesnej Agendy 2030?
• Jak realizowane są cele ONZ w Polsce i jakie miejsce zajmuje nasz kraj w globalnych rankingach?
• Dlaczego realizacja celów ONZ napotyka na coraz większe przeszkody i jakie reformy są planowane?

Fundamentalne cele statutowe ONZ z 1945 roku

Gdy zastanawiamy się nad tym, jakie są cele ONZ, warto rozpocząć od fundamentów. Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 r. określiła cztery podstawowe zadania organizacji, które do dziś stanowią rdzeń jej działalności. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa to najważniejszy cel, realizowany przez zbiorowe środki zapobiegania konfliktom, misje pokojowe i pokojowe rozstrzyganie sporów zgodnie z prawem międzynarodowym. Drugi cel to rozwój przyjaznych stosunków między narodami, oparty na zasadzie równouprawnienia i samostanowienia. Trzeci obszar koncentruje się na międzynarodowej współpracy w rozwiązywaniu zagadnień gospodarczych, społecznych, kulturalnych i humanitarnych, w tym na promocji praw człowieka dla wszystkich bez względu na pochodzenie czy wyznanie. Czwarty cel to funkcja koordynacyjna – ONZ ma być ośrodkiem uzgadniającym działania narodów zmierzające do osiągnięcia wspólnych celów.

Realizacja tych zadań odbywa się przez sześć głównych organów ONZ. Zgromadzenie Ogólne stanowi forum wszystkich 193 państw członkowskich, Rada Bezpieczeństwa skupia 15 członków odpowiedzialnych za pokój światowy, Rada Gospodarczo-Społeczna zajmuje się współpracą rozwojową, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze pełni funkcje sądowe, a Sekretariat kierowany przez Sekretarza Generalnego zapewnia administracyjne zaplecze organizacji. Ta struktura, choć krytykowana za nieefektywność, pozostaje fundamentem globalnego ładu międzynarodowego.

Współczesne cele ONZ – Agenda 2030 i siedemnaście Celów Zrównoważonego Rozwoju

Współczesne cele ONZ wykraczają daleko poza pierwotne założenia z 1945 r. W 2015 r. wszystkie 193 państwa członkowskie przyjęły Agendę 2030, definiującą 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju i 169 szczegółowych zadań do realizacji do 2030 r. Ta rewolucyjna zmiana oznacza przejście od koncentracji na utrzymaniu pokoju do holistycznego podejścia obejmującego wszystkie wymiary ludzkiej egzystencji. Cele zrównoważonego rozwoju zastąpiły Milenijne Cele Rozwoju, rozszerzając ich zakres i nadając uniwersalny charakter – dotyczą już wszystkich państw świata, nie tylko rozwijających się.

Cele zrównoważonego rozwoju organizuje się wokół pięciu wzajemnie powiązanych obszarów, zwanych klasyfikacją 5P:

• ludzie – ten obejmuje eliminację ubóstwa, głodu, zapewnienie zdrowia, edukacji, równości płci i zmniejszenie nierówności;
• planeta – koncentruje się na dostępie do wody, odpowiedzialnej konsumpcji, działaniach klimatycznych i ochronie ekosystemów;
• dobrobyt – dotyczy czystej energii, godnej pracy, innowacji i zrównoważonych miast;
• pokój – oznacza promocję sprawiedliwości i silnych instytucji;
• partnerstwo – ma wzmocnić współpracę globalną na rzecz realizacji wszystkich celów.

Implementacja celów ONZ w Polsce

Polską implementację celów ONZ koordynuje Ministerstwo Rozwoju i Technologii, które w 2017 r. powołało Zespół ds. spójności Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju z Agendą 2030. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju jest głównym instrumentem krajowej implementacji, łącząc priorytety rozwojowe Polski z globalnymi wyzwaniami zrównoważonego rozwoju. Główny Urząd Statystyczny odpowiada za monitorowanie postępów przez Krajową Platformę Raportującą, która zawiera 231 wskaźników służących do mierzenia realizacji celów.

Pozycja Polski w realizacji celów ONZ jest stosunkowo wysoka – nasz kraj zajmuje dwunaste miejsce na świecie spośród 195 państw członkowskich. To osiągnięcie wynika z systematycznych działań w różnych obszarach:

• eliminacja ubóstwa – programy społeczne znacząco zmniejszyły ubóstwo, szczególnie wśród dzieci,
• edukacja – system edukacyjny zapewnia powszechny dostęp do nauki na wszystkich poziomach,
• energia – inwestycje w odnawialne źródła energii i efektywność energetyczną,
• innowacje – rozwój sektora badawczo-rozwojowego i digitalizacja gospodarki,
• środowisko – ochrona bioróżnorodności i działania na rzecz ograniczenia emisji.

Niemniej jednak zrównoważony rozwój w Polsce wymaga dalszych działań, szczególnie w obszarze transformacji energetycznej i adaptacji do zmian klimatu. Wyzwaniem pozostaje również integracja działań różnych szczebli administracji i sektorów gospodarki w spójną strategię realizacji celów ONZ.

Wyzwania i perspektywy realizacji celów ONZ

Realizacja celów ONZ napotyka jednak na poważne przeszkody w skali globalnej. Najnowsze raporty wskazują, że tylko 15 proc. zadań jest realizowanych zgodnie z planem, podczas gdy 37 proc. odnotowało stagnację lub regres. Luka finansowa w krajach rozwijających się wynosi obecnie 4 biliony dolarów rocznie, co oznacza potrzebę inwestycji rzędu 22-23 bilionów dolarów do 2030 r. Te astronomiczne kwoty pokazują skalę wyzwania, przed którym stoi społeczność międzynarodowa.

Krytyka systemu ONZ dotyczy przede wszystkim nieefektywności w reagowaniu na kryzysy i konflikty. Prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa często paraliżuje podejmowanie decyzji w najważniejszych sprawach międzynarodowych. Dodatkowo niektóre organy, jak Rada Praw Człowieka, spotykają się z zarzutami o selektywne podejście do naruszeń i stronniczość polityczną. Te problemy strukturalne utrudniają skuteczną realizację celów ONZ i podważają wiarygodność organizacji jako globalnego koordynatora działań na rzecz pokoju i rozwoju.

Perspektywy reform nakreśla Pakt dla Przyszłości przyjęty we wrześniu 2024 r. Dokument ten przewiduje kompleksową modernizację ONZ, która obejmuje reformę i rozszerzenie Rady Bezpieczeństwa, dostosowanie międzynarodowego systemu finansowego do współczesnych wyzwań, wzmocnienie mechanizmów współpracy międzynarodowej oraz lepsze wykorzystanie nowych technologii w działalności organizacji. Reformy te mają zwiększyć skuteczność ONZ w realizacji jej celów i dostosować organizację do realiów XXI wieku, gdzie globalne wyzwania wymagają szybkich i skoordynowanych odpowiedzi.

Ewolucja podejścia do rozwoju

Cele ONZ przeszły znaczącą ewolucję od Milenijnych Celów Rozwoju do współczesnej Agendy 2030. Milenijne Cele obejmowały 8 priorytetów koncentrujących się głównie na krajach rozwijających się, podczas gdy obecne 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju mają charakter uniwersalny i dotyczą wszystkich państw. Ta zmiana podejścia odzwierciedla rosnące zrozumienie, że wyzwania współczesnego świata – od zmian klimatu po nierówności społeczne – nie znają granic państwowych i wymagają wspólnych działań całej ludzkości.

NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI

1. Cele ONZ ewoluowały od koncentracji na utrzymaniu pokoju po kompleksową wizję zrównoważonego rozwoju, obejmującą wszystkie wymiary ludzkiej egzystencji i łączącą ekonomię, społeczeństwo oraz środowisko w spójną strategię globalną.
2. Polska zajmuje wysoką 12. pozycję światową w realizacji Agendy 2030, co świadczy o skuteczności krajowych mechanizmów implementacji, choć wymaga dalszych intensywnych działań szczególnie w obszarze transformacji energetycznej.
3. Realizacja celów ONZ wymaga pilnych reform strukturalnych organizacji oraz drastycznego zwiększenia finansowania globalnego, gdyż obecne tempo implementacji jest niewystarczające do osiągnięcia założonych celów do 2030 roku.

Aleksandra Mrozek-Nowak

Akademia ESG to największa w Polsce baza wiedzy o ESG. Inspirujemy do wdrażania zrównoważonych praktyk, stając się miejscem pierwszego wyboru dla każdego, szukającego najlepiej przygotowanych informacji na temat ESG. E-mail: a.mrozek@akademiaesg.pl

Napisz do nas