W obliczu ambitnych celów klimatycznych Unii Europejskiej, wymogów raportowania niefinansowego wynikających z dyrektywy CSRD oraz rosnącej presji na przejrzystość i odpowiedzialność środowiskową, zielone zamówienia publiczne (Green Public Procurement, GPP) stają się jednym z najważniejszych instrumentów polityki zrównoważonego rozwoju. Ich rola wykracza daleko poza klasyczny system przetargowy – to narzędzie realnej dekarbonizacji, wspierania gospodarki obiegu zamkniętego, rozwoju efektywności energetycznej oraz wzmacniania rynku dla ekologicznych produktów i usług.
Zielone zamówienia publiczne to nie nowy obowiązek, lecz mechanizm, który umożliwia instytucjom publicznym – takim jak gminy, uczelnie, szpitale, ministerstwa czy spółki komunalne – dokonywanie wyborów zakupowych zgodnych z politykami klimatycznymi i środowiskowymi. Dzięki zastosowaniu kryteriów ekologicznych przy wyborze dostawców, wykonawców i produktów, sektor publiczny może wywierać istotny wpływ na transformację rynków i nadawać kierunek zielonej modernizacji całych branż.
Zielone kryteria w zamówieniach a cele klimatyczne Fit for 55
Pakiet Fit for 55, który zakłada redukcję emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku, nie może zostać zrealizowany bez udziału sektora publicznego. Samorządy i administracja publiczna odpowiadają w Unii Europejskiej za średnio 12–14% PKB poprzez zakupy publiczne, co oznacza ogromny potencjał wpływu na zmiany technologiczne i środowiskowe w przemyśle, budownictwie, transporcie czy energetyce.
Zielone zamówienia pozwalają ograniczyć ślad węglowy poprzez wymagania dotyczące efektywności energetycznej budynków, zastosowania OZE, wykorzystania materiałów z recyklingu czy preferowanie produktów z certyfikatami ekologicznymi. Dają też możliwość promowania lokalnych rozwiązań – np. poprzez premiowanie firm uczestniczących w klastrach energetycznych, stosujących biogazownie, prowadzących kompostowanie odpadów lub oferujących produkty niskoemisyjne zgodne z zasadami gospodarki obiegu zamkniętego.
Zamówienia a CSRD: przejrzystość i odpowiedzialność w łańcuchu dostaw
Dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) wprowadza obowiązek szczegółowego raportowania wpływu środowiskowego i społecznego przez coraz szersze grono podmiotów. Choć bezpośrednio dotyczy sektora prywatnego, jej efekty przenikają również do sfery publicznej – szczególnie w przypadku zamówień. Instytucje zamawiające coraz częściej wymagają od wykonawców przedstawiania danych ESG, deklaracji emisyjnych (np. w podziale na Scope 1, 2 i 3), informacji o zgodności z taksonomią UE oraz o posiadanych systemach zarządzania środowiskowego (np. ISO 14001).
Zielone zamówienia publiczne, oparte na tych danych, pozwalają nie tylko uniknąć greenwashingu, ale również stanowią narzędzie weryfikacji zgodności operacyjnej i transparentności dostawców. Co więcej, publiczny rejestr zamówień może stać się bazą danych użyteczną przy sprawozdawczości ESG również po stronie zamawiającego – szczególnie w przypadku spółek komunalnych, instytucji współfinansowanych z funduszy UE lub tych objętych strategią zrównoważonego rozwoju.
Kształtowanie rynku zielonych produktów i innowacji
Zielone zamówienia nie są wyłącznie środkiem służącym do wyboru bardziej ekologicznego produktu. To także sposób na tworzenie popytu na technologie i rozwiązania przyszłości, których rozwój bez wsparcia instytucji publicznych byłby znacznie wolniejszy. Stosując wymagania dotyczące emisji CO₂, energochłonności, materiałów odnawialnych czy cyklu życia produktu (LCA), administracja publiczna może stymulować innowacje w sektorze prywatnym i przyczyniać się do systemowej transformacji gospodarki.
W szczególności dotyczy to sektorów takich jak budownictwo, transport publiczny, edukacja czy infrastruktura techniczna, gdzie wybory dokonane dziś kształtują ślad środowiskowy na dekady. Wprowadzając wymagania oparte na świadectwie charakterystyki energetycznej, korzystaniu z energii odnawialnej czy minimalizacji odpadów, zamówienia publiczne mogą być katalizatorem neutralności klimatycznej całych jednostek samorządowych i instytucji państwowych.
Zielone zamówienia jako element polityki ESG w sektorze publicznym
Choć sektor publiczny nie podlega wprost obowiązkowi raportowania ESG, coraz więcej instytucji – szczególnie dużych miast, agencji rządowych i uczelni – wdraża dobrowolnie strategie zrównoważonego zarządzania, które obejmują również odpowiedzialne zakupy. Zielone zamówienia są w tym kontekście konkretnym działaniem, które można ująć w sprawozdaniu środowiskowym, wykazać w dokumentach strategicznych oraz zintegrować z politykami społecznymi i ekonomicznymi.
W przypadku spółek komunalnych, które podlegają zasadom CSRD lub są częścią łańcucha dostaw firm raportujących ESG, stosowanie zielonych zamówień staje się formą dowodu zgodności z unijnymi regulacjami i preferencją inwestycyjną. Inwestorzy instytucjonalni coraz częściej oczekują, że środki publiczne będą wydawane zgodnie z zasadami efektywności środowiskowej, co znajduje odzwierciedlenie również w dostępie do preferencyjnych źródeł finansowania – takich jak obligacje zielone, fundusze KPO czy programy EFRR.
Zielone zamówienia – nie opcja, lecz obowiązek przyszłości
W nadchodzących latach zielone zamówienia przestaną być jedynie dobrowolną praktyką proekologiczną – staną się regulacyjnym standardem, na którym opierać się będą strategie zakupowe sektora publicznego. Komisja Europejska planuje dalsze rozszerzenie obowiązkowych kryteriów środowiskowych w zamówieniach, a krajowe legislacje – w tym również w Polsce – sukcesywnie wprowadzają akty wykonawcze i wzorce specyfikacji technicznych zgodne z zasadami GPP.
Instytucje, które rozpoczną wdrażanie zielonych zamówień już dziś, zyskają przewagę operacyjną, reputacyjną i systemową. Będą gotowe na nowe wymogi, lepiej zarządzą ryzykiem klimatycznym i pokażą realne zaangażowanie w transformację środowiskową. W obliczu wyzwań CSRD, Fit for 55 i zrównoważonego finansowania, zielone zamówienia publiczne to nie tylko narzędzie – to język przyszłości, którym sektor publiczny komunikuje swoje wartości i wybory.
